ھانی تو استال ئے…..حنیف دلمراد ؔ  

کتاب’’ زند ءِ آدینک ‘‘ءِ مروچی دیمدرائی مراگش اِنت ۔ چشیں مراگش ستاہ کرز اَنت پرچاکہ تہاروکی ءِ یک چراغ یے ھم ارزش دار اِیت۔ چراغ بلوچ چاگرد ءِ تہا باز اَنت بلے اے چراغاں کئے بَلین اِیت من سرپد باں ھانی بلوچ اے درگت ءَ سوب مند بوتگ کہ آئی ءَ وتی زند ءِ چراغ بلینتگ ءُُ مروچی ما دراہ اے مراگش ءَ ھانی ءِ بلینتگیں چراغ ءِ روژنائی ءَ نشتگ ایں ءُُ مارا فقیرکالونی ءِ ’’نوکاپ لبزانکی مجلس ءَ ھمبلاں کڈن کرتگ کہ نوں بجیڑ اِیت ھانی بلوچ تئی ءُُ فقیر کالونی ءِ دوست ھمبلاں ما شمئے منت وارا یں ۔
کتاب ءِ سر ءَ چمشانک ءَ ابید مئے گپ بے معنی بنت باید ھمیش اِنت کہ کسہ کتاب ءِ بہ بئیت ۔ بلے کتاب ءِ سر ءُُ کسہ کتاب ءِ ابید وانگ ءَ بوت نہ کنت پمیشکااختر قاضی ءَ وھدے کڈن کرت گڑا منی اولی لوٹ ھمیش اَت کہ پیسر ءَ ھانی ءِ کتاب، رند ءَ مراگش، کتاب منءَ رست ، کتاب ءِ وھدے من دو باب ونت گڑا من گل بوتاں پرچاکہ ھانی ءَ وتی اے کتاب ءِ نوشتہ کنگ ءَ گوں منی دو گلگ دور کرتگ یکے ھمیش کہ کراچی ءِ دمک ءُُ درانی سر ءَ نثر ءِ دنیا ءَ مردم نبیت کہ نوشتہ بہ کنت ءُُ نثر ءِ بلوچی ءَ نوشتہ کنوک نیست ، بزاں کتاب وھدے من چارت گڑا منی ءُُ اے گلگ ھانی بلوچ ءَ دور کرت انت ، چہ آئی ءَ پد کتاب دیما چاران کرت۔ ھانی ءِ اے کتاب زند ءِ آدینک چم ظاہر ءَ سک کسان اِنت بلے اے کتاب بے جوھر نہ اِنت ۔ انچوش کہ ایٹم ءِ علم کسان بلے جوھر سک زور آور انت ۔ ادا من یک دگہ درورے انگریزی ادب ءِ ھم دیاں ، آایش اِنت کہ واجہ ھارپرلی ءِ کتاب To kill a Mocking bird کساس دوسد تاک ءِ کتابے ءُُ آئی ءِ اولی ءُُ گڈی کتاب انت بلے انگریزی بلکیں میان استمانی ادب ءِ تہا مزن ءُُ نامداریں کتاب زانگ بیت انت ۔ ادا منی دیم پہ دیمی کنگ ءِ متاہ ھمیش نہ انت کہ کئے مزن ءُُ کئے کسان انت بلکیں راستی ھمیش انت کہ ھرھما کس وتی مٹ وت انت ، انچوش ھانی ءِ فکری بالیدگی ءُُ دور چاری ھم وتی مٹ وت انت ۔
کتاب ءِ سر ءَ نوشتہ کنگ منی مول ءُُ متاہ نہ ات بلے اے سکین من ءَ را زند ءِ آدینک ءِ تاکدیم43ءَ دات پرچاکہ ھانی ھمے تاکانی تہا نَد بزاں قلم ءِ ارزش ءَ دیما کار ایت ءُُ من اے باورکرت کہ گپاں گوات بارت بلے قلم کشیں خطاں گوات نہ بارت ءُُ ھانی ءِ کڈنی کہ ’’نویسگ ھما مڈی انت کہ راج ءَ چہ لنج ءُُ تاروکی ءَ کش اِیت ‘‘۔
چونائی ءَ بلوچ گوشیت کہ گپ ھما وش انت کہ چہ دپ در بئیت ءُُ دل ءَ ایر برچیت ۔ الم ءَ اے کتاب فکر جنگ ءَ ءُُ ٹوھینگ ءَ کڈن کنت بلے المی انت کہ تاک پہ تاک وانگ بہ بیت۔ من ادا پہر بنداں کہ ھانی تو دلیرے ھ انی تو انچیں نازرکیں جیڑہ نوشتہ کرتگ انت کہ مارا ایشانی سر ءَ نوشتہ کنگ ءِ جرات بزاں ھاٹیگ نیست بلے تو زالبولانی نازرکیں نادرائی فسٹیولا ءِ سر ءَ ھم نوشتہ کرتگ ءُُ اے نادرائی ءِ سر ءَ من ھمے مار اِتگ کہ تئی کتاب ءِ تاک تاک پریات ءَ انت جاک انتءُُ تو ھما کرانی گوشاں دپ سک کرتگ ءُُ جاک ءَ کہ آ اے نادرائی ءَ نہ زان انت ءُُ زالبول ءَ ڈوبار انت ۔ تو ستا ہ کرزئے ۔ ڈاکٹر شیر شاہ سید کراچی ءِ تہا ھما کمکیں مردمانی تہا ھوار انت کہ آ اے نادرائی ءِ سرءَ کار ءَ انت، ڈاکٹر شیر شاہ سیدءِ ھرچ کتاب ءِ نام چہ دل ءِ لبز ءَ بندات بئیت ءُُ آئی ءَ وتی کتاب ءِ تہا ھم فسٹیولہ ءِ نام ءِ سر ءَ یک مزنیں بہرے نوشتہ کرتگ ءُُ وھدے ’’زند ءِ آدینک‘‘ ءِ تہا فسٹیولہءِ باب من ونت گڑا نوشتہ کار ھانی ھم من مزنیں ءُُ کوھنیں نوشتہ کارانی لڑ ءَ ھوار کرت۔ بلے اداھانی ءَ پہ کڈنی گوشاں کہ منزل انگت دور انت ترا جیڑہ ءِ سفر انگت بُرگی اِنت ۔
’’زندءِ آدینک‘‘ گلگ ءَ چہ ھم سرّیچ انت نوشتہ کار ءِ ھیروزالبول انت ، بلے شاہ عبدالطیف بھٹائی ءِ ھیرو ھم زالبول بوتگ ۔ ادا جاک زالبول ءُُ مردین ءِ نہ انت ۔ جیڑہ فکر ئیگ اِنت ، انچوش تاکدیم 26ءِ تہا سلطنیت عثمانیہ ءِ گپ ءَ کناں عبدالحمید ءِ حرم ءِ تہا چار ھزار زالبولانی گپ ءَ کنت ۔ بلے سلطنت عثمانیہءِ درگت ءَ اے ھم زانگ بہ بئیت کہ اصل زکت بزاں پاور کئی کر ءَ بوتگ سلیمان ءِ لوگ بانک حورو ءَ کئے نزانت ۔
تاکدیم 22ءَ نوشہ کار زالبولانی زکت ءِ سر ءَ گپ کنان ءَ اے چیلنج کنگ کہ زلابول چہ مردین آدم ءَ فریکلی ھچ نزور نہ اِنت ۔ راست انت پرچاکہ لیلیٰ محمد علی بوکسر ءِ بانکیں دختر اِنت بوکسنگ ءِ پڑ ءَ بانک ءَ نام در آرتگ ءُُ دیمتر ءَ لیلیٰ خالد ءِ ھم نام ءَ گر ایت کہ آ فلسطین ءِ جہد آجوئی ءِ مزنیں نامے بوتگ۔
نوشتہ کار وتی کتاب ءِ تہا واجہ آئن اسٹائن ءَ بگر داں بل گیٹس، جون آسٹن دگہ بازینے ءِ نام ءَ گر ایت ءُُ آیوکیں روچاں ما ھمے امیت ءَ داریں کہ ھانی ھم بلوچانی جوڑ ہاسٹن جون بیت ھما جون ہاسٹی کہ آئی ءَ نوزدمی کرن ءِ اولی سالانی انگلستان ءِ چاگرد جیڑ اِتگ ءُُ مئے جون ہاسٹن ھانی بلوچ کراچی ءِ دمک ءُُ دراں جیڑ اِیت ءُُ آیوکیں پدریچ ھانی بلوچ ءِ پداں گرانءَ مارا شوھاز اِیت ۔
ھانی ءَ زگریں بلوچی دیما آرتگ۔ ھاس کر ڈیدار ءِ لبز وھدے من ونت گڑا ھانی کوھنیں ملیر ءِ یاتاں مارا پرینی۔ ڈیدار مروچی اے دَمگ ءَ پہ درمانی نہ رسیت ۔ ایشی ءَ ابید، لب، گژن ءُُ دگر بازیں لبز انت کہ بانک ءَ چو لال ءُُ گوھر ءَ کماتگ اَنت ۔
’’زند ءِ آدینک ‘‘یک کوکار ے یک پریات یے ھما جیڑہانی سرا کہ بلوچ مانگیش اِتگ، پدمنتگی ، ناتپاکی ، کم علمی ءِ سر گپ کنت ۔ بلے وھدے ھانی خالق دینا لائبریری ءَ پہ وانگ ءُُ شوھاز ءَ روت گڑا پدا بانک کتابانی ڈالچاری ءِ سر ءَ دل پہ درد بیت بلے وھدے ملا فاضل لائبریری ءَ کئیت گڑا ھانی پدا دلیر انت ءُُ پہر بند ایت کہ ما وَ گیش علم دوست ایں مئے علمی ءُُ سیاسی بے تاھیری وَ گیش انت ۔ ھانی ءِ نوشتہ کنگ ءِ وش تریں تب ھمیش انت کہ آچیزاں دیم پہ دیم کنت ءُُ چار ایت پمیشکا آئی ءِ وتی کتاب ءِ نام ھم ’’زند ءِ آدینک‘‘ کرتگ ۔ھانی تو راست ئے تئی اے کتاب پہ مارا ھم آدینک یے اے کتاب ءَ وھدے ما چاریں نہ ایوک ءَ وتارا گندیں بلکیں چاگرد ءَ ھم ندارگ کنیں۔
تاکدیم 97ءَ وانگ ءَ رند اوران پامک ءِ ناول Snowءِ ھیال اتک اداھانی وتی دود ءُُ پُچ ءُُ پوشاکانی گپ ءَ جنت ءُُ بلوچی ءِ بئے نہ کنگ ءِ سر ءَ تکانسر گندگ ءَ کئیت ءُُ تاکدیم 116ءَ بگر داں 119ءَ بلوچی راھبند ءِ سر ءَ بانک جیڑ اِیت ءُُ انچوش سما کپیت گوشئے بانک اشتاپی انت ءُُ بلوچی ءِ تہا نوشتہ کنگ ءَ پہ بے چاڑ اِنت پرچاکہ آبلوچی ءِ پد منتگی ءَ باز مارگءَ اِنت پمیشکا گوشیت کہ راھبند مئے جیڑہ نہ اِنت بلے ادا اے گیش گیواری المی اِنت کہ راھبند الم ءَ یک جیڑہے ءُُ اے جیڑہ گیش گیواری لوٹ اِیت ۔ اے کسہ وَ کوھن اِنت بلے لہتے کسہ وتی کوھنی ءَ گوں گیش نوک تر اَنت ۔ سائنس ، میڈیکل ، نوکیں ادب ، چاگرد ، سیاست ، آرکیا لوجی، اینتھرا پولوجی، تاریخ ، اربن لائف ءُُ دگہ سداں سرھال ھمروچی چہ بلوچ ءَ لبز لوٹ اِیت۔ جدید میڈیا گوشیت بیا گپ کن ہڑ اپلس انت ایرا ءُُ اے دگہ پہلوان بزاں تمردیں زبان تئی وداریگ انت باید انت اے میدان ءَ کہ ایر آیگ ءَ پیش بلوچی ساڑگ ءُُ پلگارگ بہ بیت ۔ اگاں ناں کسہ دیم ءَ چکرین ایت ۔
تاکدیم 41ءَ گپ کنان ءَ بانک’’ میسی‘‘ نامدافٹبال لیبی ءِ دَرور ءَ دنت آئی ءِ پت ءِ کوش دوچی ءِ گپ ءَ کنت بلوچ گوشیت کہ راستی ءِ باماں جورکاں داتگ۔ ’’میسی ‘‘ءِ نامداری ءُُ امریکہ ءِ ابراھم لنکن ءِ سیادی ھما دمگانی سیاسی ءُُ فکری برزی ءَ گوں کار دار اِیت ھمے وڑ ءَ مروچی ما کہ ھما ھند ءُُ دمگاں سیادی داریں آدَمگ انگت جاگیر داری ،قبائلی ءُُ سرمایہ داری ءِ سل تریں راہبندانی سر ءَ انت ادا اگاں کسے بزگر ے گڑا آئی ءِ آیوکیں تیوگیں اوبادگ بزگر بنت ءُُ ازگار مدام ازگار انت ۔ ھمے وڑ ءَ مئے زند گوں مئے سیاسی ءُُ نوکیں چاگردی جیڑہاں بستگ نوکیں سرمایہ دارانہ نظام ءَ زالبول ءُُ مردین آدیم ءِ تہا وت گیش کرتگ اگاں ناں میڈیول بلوچ سوسائٹی ءِ تہا بلوچ ءِ زالبولءِ کرد ءَ چہ رو آئی ءِ ارزش ءَ کئے سرپد انت۔ ناز بی بی ، بانڑی، سمی ، سازین ،زرین ، مہناز ،گراناز ، چاگلی کئے ءَ شموشتگ انت چاگردی نادراہی ءِ درمان سیاسی بدلی انت ءُُ سیاسی بدلی ءِ پشت ءَ اہل علم ءُُ دانش بنت کہ ھما چاگرد ءَ ھورت چاری ءَ گوں جیڑ انت ۔ مغرب ءِ سیاسی ءُُ چاگردی بدلی ءُُ معاشی وشحالی ءِ پشت ءَ اہل ءِ علم بوتگ انت ۔روسو ءُُ جان لاک ءَ اگاں کسے زانت گڑا الم ءَ آ یورپ ءَ سیاسی چست ءُُ ایراں ھم سرپد بیت اِنت ۔ اے دَمگ ءَ ھم اگاں اہل علم و دانش چاگرد ءَ چو ھورت چاری ءَ بجیڑ ایت گڑا الم ءَ سیاسی دنیا ءِ تہا روچے نہ روچے بدلی کیت ، ھمے وڑ مئے چاگرد ھم جیڑگ لوٹ اِیت ۔ امیت اِنت آیوکیں روچاں ھانی بلوچانی جوڑ ہاسٹن جون بیت ءُُ بلوچ چاگرد ءَ یک نوکیں راہے ءَ پرینیت ۔بلے پہ ایشی ءَ المی انت کہ آ وتی اے مادنیں راہ ءَ یلہ مہ کنت بزاں جیڑگ ءُُ نوشتہ کنگ ءَ ۔ گڈسر ءَ واجہ کامریڈ عبدالواحد ءَ مراد بات گوشاں کہ واجہ تئی جہد ہاکاں نہ رِتکگ اَنت ءُُ ’’زند ءِ آدینک ھانی ءِ جہد انی برورد اِنت ءُُ ھانی کامریڈءِ تعلیم ءُُ تربیت ءِ حاصل اِنت ۔ ھانی ءِ اے اولی منزل انت ءُُ اے سفر ءِ تہا دگہ بازیں منزل انت کہ آئی ءَ بُرگی انت ءُُ امیت انت ھانی نوشتہ کنگ ءَ چہ وتی دستاں ندارایت ءُُ آئی ءِ دومی کتاب ھم مئے دستاں بہ بیت ۔ منت واراں
اے نبشتانک نوکاپ لبزانکی مجلس فقیر کالونی ءِ دیوان ءَ ھانی بلوچ ءِ کتاب’’زند ءِ آدینک‘‘ ءِ دیمدروئی ءَ وانگ بوتگ۔