بلوچی ءَ رجانک ءِ ناسرجمیں سفر۔۔۔۔۔فدا احمد

دنیا ءِ توکا رجانک ءِ سفر سک کوہن انت۔حق ءُُ دل زانگ نہ بیت کہ اے کار چہ کدی ءَ بندات بوتگ۔ لبزانکی رجانکاری ءِ توکا گُشنت کہ اولی رجانک اوڈیسی ئیگ اِنت۔
”اولی رجانک ہومر ءِ اوڈیسی ئیگ انت کہ ۰۵۲سال پیسر چہ مسیح لیویوس اینڈریکس (Livius Andronicus) چہ یونانی ءَ لاطینی زبان ءَ ترّینتَگ“۔(۱)
دنیا ءِ ہچ زبان چہ رجانک ءِ ارزشت ءَ انکار کت نہ کنت۔ چہ مرچی ءَ ہزار،دوازدہ سد سال پیسر عرب بادشاہاں پورہیں ادارہ جوڑ کتگ ءُُ آہانی کار ہمیش بوتگ کہ آ دگہ زبانانی کتاباں ما عربی ءَ بہ ترین انت ءُُ ہمے رنگ ءَ یوروپ ءِ ملکاں عرب سائنس دان ءُُ طبیب ءُُ استال شناسانی کتاب ماں وتی زباناں رجانک کنائینتگ انت ءُُ وتی علم ءَ را دیمروی دیائینتگ۔
”مامون الرشید (عباسی) نے حران کے صابیوں، نسطوری عیسائیوں اور ہند کے علماء کی مدد سے سریانی، پہلوی، یونانی اور سنسکرت سے مختلف علوم و فنون کو عربی میں منتقل کروایا۔ عباسی ’بیت الحکمت‘ کم و بیش دو سو سال تک کام کرتا رہا۔ مترجمہ علوم میں ارسطو کی ’منطق‘، افلاطون کا ’اشراق‘، بقراط کی ’طب‘، فلاطینوس کا ’عرفابن‘ اور آریا بھٹ کا ’علم ہیئت‘ عربی ادب کو مالا مال کرگیا۔ 12ویں اور 13ویں صدی عیسوی میں ابن رشد اور بو علی سینا کی تالیفات لاطینی زبان میں ترجمہ ہو کر مغربی ممالک میں شائع ہوئیں، جنہوں نے مغرب کی ہزار سالہ جہالت اور بے عملی کی زندگی کو حقیقی معنوں میں کا جتن بنانے میں مدد دی“۔(۲)
بلوچی ءَ رجانک ءِ سفر اینچو کوہن نہ انت چوشکہ ایدگہ بازیں زبانے ءَ۔ دانکہ مارا نشون رسیت انگریزانی اے ملک ءِ گرگ ءَ پد اولی رند ءَ بلوچی شئیر گوں انگریزی رجانک ءَ رائل ایشیاٹک سوسائٹی ءِ ’جرنل‘ ءَ چھاپ بوتگ انتءُُ درستاں پیسر اے کار ءِ کنوک لیفٹینٹ لیچ بوتگ۔ چدءُُ پد دراجیں لڑے دیما کیت۔
آروچی بوت کنت کہ بلوچی لبزانک ءَ را انگریزی ءَ ترینگ پرنگانی وتی سیاسی ءُُ راجمانی لوٹ ءُُ گزر گیشتر بوتگ انت در نسبت ء لبزانکی حُبّ ءُُ واہگ۔ پرآہا ں اے ہژدری بوتگ کہ آ ہر کنڈ ءُُ کشورے کہ رونت اود ءِ زباناں در بہ برنت، آہانی لبزانک، ربیدگ ءُُ رسماں سرپد بہ بنت دانکہ آہانی زیر دست کنگ ارزان بہ بیت۔ پدا ہمے چیزان ءَ وتی زبان ءَ ترینگ ہم بہ بیت دانکہ آؤکیں مردماں سرپدی بہ رسیت ءُُ آہانی کار ارزان بہ بیت۔بلے اگاں بچارئے بلّے کہ آہاں وتی سیاسی ءُُ حکومتی نپ ءُُ پائدگاں چوشیں کار کتگ بلے اے کار پہ مئے لبزانک ءَ سک نپ مند بوتگ انت۔ ما کہ نا وانندگ ءُُ پہوال، آہاں مئے ہمے مڈی چتگ ءُُ نز آورتگ انت۔
نوں چارگی انت کہ بندات ءَ کُجام کتاب یا نبشتانک انت کہ آ ماں بلوچی ءَ رجانک بوتگ۔ آئی ءِ رجانکار کئے بوتگ۔بلوچی ءَ دری زبانانی لبزانک ءُُ علم داں چہ ھد ءَ ترّینگ بوتگ انت۔
”اسکاٹش شائر ءُُ زبان پول ڈاکٹرجوہن لیڈِن(John Leyden) ۳۰۸۱ءَ ایسٹ انڈیا کمپنی ءِ یک سرجن یے ءِ کمکارءِ جہتا کلکتہ ءَ سر بیت ءُُ رند ءَ کلکتہ ءِ فورٹ ولیم کالج ءَ پروفیسرے بیت۔آ انجیل ءَ پشتو ءُُ بلوچی ءَ ترینگ ءِ کار ءَ دست ءَ کنت۔جوہن لیڈِن۱۱۸۱ ءَ بیران بیت ءُُ وتی مرگ ءَ چہ پیسر وتی بلوچیں ہمکارانی کمک ءَ انجیل (مارک ءِ انجیل)ءِ رجانک ءَ سرجم کنت۔ رند ءَ آئی ءِ ہمکار اں پشت کپتگیں سہیں انجیل (گوسپِل) رجانک کتگ ءُُ۵۱۸۱ ءَ چہ سِرم پور ءَ چھاپ ءُُ شنگ کتگ انت۔۴۸۸۱ ءَ چرچ مشینری سوسائٹی ءِ آرتھر لیوِزءَ ڈیرہ غازیخان ءَ انجیل بلوچی ءَ ترینتَگ ءُُ چہ الٰہ آباد ءَ چھاپ ءُُ شنگ کتگ۔ (۳)
نوزدہمی کرن ءِ ہشتمی دہک ءَ ڈاڈر ءِ نزیک ءَ دُرخان نامیں میتگے ءَ وہدے مکتبہ درخانی نام ءِ ادارہے جوڑ کنگ بوت تہ ایشی ءِ وازداراں دین ءِ تبلیغ ءِ پجیگ ءَ عیسائی مشینری ءِ تبلیغانی دیم ءِ دارگ ءِ ھاتر ءَ کتابانی چھاپ ءُُ شنگ ءِ کار دست ءَ پتات۔ اے بابت ءَ وڑ وڑیں لیکہ دیما آرگ بوتگ کہ اینچو کتاب چھاپ بوتگ۔ہر یَکے ءَ وتی ھسابے داتگ۔اثیر عبدالقادر شاہوانی ءَ وتی نبشتانک یے ءِ توکا داتگ کہ منی پٹ ءُُ پول ءِ رد ءَ مکتبہ درخانی ءَ براہوی ءَ دو سد، بلوچی نود ءُُ یک، اردو پنچ، فارسی یازدہ، عربی دہ ءُُ سندھی دوکتاب چھاپ کتگ۔۲
اے ادارہ ءِ چھاپ کتگیں کتابانی توکا مولانا حضور بخش جتوئی ءِ قرآن شریف ءِ بلوچی رجانک ستا کرزیت کہ اے۶۲۳۱ہجری (۹۰۹۱)ءَ سرجم بوتگ ءُُ۹۲۳۱ہجری (۱۱۹۱)ءَ چہ لاہور ءَ چھاپ ءُُ شنگ کنگ بوتگ۔ سد پنت لقمان ءُُ شمائل شریف ہم چھاپ کتگ انت اش۔ چریشاں ابید دگہ کتابے ءِ نام دیما آرگ نہ بوتگ۔ بوت کنت نوں گوں کس ءَ مہ بنت یا کہ بنت ءُُ چیر ترّ اتگ انت۔ البَت ہمے رجانک کتگیں قرآن شریف مولانا خیر محمد ندوی ءِ لاءِبریری ءَ است انت۔
”بلوچی زبان ءِ اولی ترجمہ کلام پاک مولانا میاں حضور بخش بلوچ رحمتہ اللہ علیہ ءَ کتگ، مولانا ءِ تفصیلی حالات مارا معلوم نہ انت، البتہ آئی ءِ ترجمہ کلام پاک ءِ اے نسخہ چہ مروچیگا ہفتاد و ہفت سال پیشتر ماں ۹۲۳۱ ہجری اولی برا پنچصد نسخہ ءِ مقدار ءَ چھاپ بوتگ۔ اودا پریس ءِ نام چو درج انت:”در مطبع ھندوستان سٹیم پریس لاہور طبع شد“ اے نسخہ ءِ سر ورق ءَ طبع کنوکاں وتی نام ءِ ہمرائی ءَ نبشتہ کتہ:”ساکنان قریہ درخان متصل بڈاکخانہ ڈاڈاھر“(۴)
دیمتر ا رجانک ءِ کار ءِ سرجمی بابت ءَ نبشہ انت:”من جمادی الاولے ۶۲۳۱ھ چہ ترجمہ ءِ نبشتہ و آئی ءِ صفائی ءَ فارغ بوتگ انت(۵)
چد ءُُ پد چوشیں ہاسیں مڈی یے گندگ ءَ نئیت کہ آ بلوچی ءَ ترینگ بوتگ داں کہ۱۵۹۱ ءَ کہ بلوچی ءَ اولی ماھتاک چھاپ بیت ءُُ لبزانک ءِ اے دگہ تہرانی پجیگ ءَ رجانک ہم دیما کیت۔
تاں انوّگیں وہد ءَ بچارئے چہ درستاں گیشتر آزمانک بلوچی ءَ ترّینَگ بوتگ، نبشتانک ءُُ گدار،شائری ءُُ کموکیں کسمانک بلوچی ءَ آرگ بوتگ بلے تاں اینچوک ءَ کسہ ہلاس نہ بیت ءُُ نیکہ کسہ ہلاس کنگی انت۔ ما یک شاہگانیں زبان ءُُ ربیدگے ءِ واہند اَنت۔ ماراکلیں علماں سرپدی ءِ زلورت اَنت۔ جان سلامتی ءِ تک ءَ ہچ کتابے بلوچی ءَ گندگ نہ بیت نیکہ سائنس ءِ دگہ سرھالاں۔ یک زندنامہے بلوچی ءَ ترینگ نہ بوتگ۔ نیکراہی پڑ ءَ بچارئے قرآن شریف سَے چار عالماں بلوچی ءَ رجانک کُتگ۔ خیر محمد ندوی ءَ مولانا محمد ذکریا ءِ فضائل اعمال ہم بلوچی ءَ رجانک کتگ بلے حدیث ءِ یک کتابے تنی وہدی بلوچی ءَ ترّینگ نہ بوتگ یا کہ انگت چھاپ نہ بوتگ۔ نیکہ سائنسی ءُُ فلسفی بنگپانی سرا بلوچی ءَ چیزے رجانک کنگ بوتگ۔نفسیات ءِ درگت ءَ ایوک یک کتابے اصغر آزگ ءَ دیما آورتگ۔
چُکاّنی لبزانک چہ بندات ءَ بچارئے مئے کرّ ءَ آ دروشم ءَ ارزشت دیگ نہ بوتگ کہ چو کہ دیگ لوٹ اتگ ءِے۔ چکانی لبزانک ءِ رجانکءِ پڑ ءَ ہم چوشیں ھاسیں کارے دیما نیاتکگ کہ ما گشت بکناں کہ بلوچی رجانک ءَ کسے اے نیمگ ءَ دلگوش گور کتگ۔دنیا جہان ءِ توکا چکانی لبزانک ءِ حاصیں بستارے،ءُُ اے پڑ ءَ ما انگت پشت کپتگاں۔
فلسفہ، تصوف، ریاضی، زمین زانتی، موسم، خلا، استال شناسی،کمپیوٹر سائنس،کیمیا ءُُ دگہ بازیں تک است انت کہ اے نیمگ ءَ داں انگت کسے ہم دلگوش نہ داتگ۔ زبان ءِ نک اگاں چہ وتا ھشک بیت تہ رجانک آئی ءِ لنٹاں ترّکنت بلے اے نیمگ ءَ ہچ گنِدگ نہ بیت۔ آیا مئے کر ءَ چوشیں مردم نیست کہ آ چوشیں کارے بکن اَنت یا آہانی دل ءَ مئے زبان تنی وہدی آ جاگہ ءَ نہ رس اتگ کہ چوشیں کار اں گوں وتی وہد ’زوال“ کنگ بہ بیت۔
مئے ہما برات ءُُ براہندگ کہ انگریزی، فارسی، روسی،عربی یا دگہ زباناں بلد انت باید تچک ءَ چہ ہمازباناں رجانک ءِ کار ءَ بکن انت۔ ایوک لبزانک رجگی نہ انت، اے درستیں علمانی کَنڈکہ پچ انت، آ اوں گرگی انت۔چہ نیستی ءَ رجانک در رجانک ھراب نہ انت بلے اگاں اسلیں زبان ءَ چہ تچک ءَ چیزے بلوچی ءَ آرگ بہ بیت تہ آئی ءِ دگہ تامے بیت۔
اگاں ما اے چیزانی نیمگ ءَ دلگوش بہ دیاں تہ ما وتی زبان ءِ مڈی ءَ گیشتر ہزگارکنگ ءَ سوبین باں۔
سرشون:
۱۔ڈاکٹر مرزا حامد بیگ۔ ترجمہ کا فن۔ مشمولہ تراجم کے مباحث: مرتب: محمد ابوبکر فاروقی، سٹی بک پوائنٹ کراچی،2016
۲۔۔۔۔۔۔۔ہمیش۔۔۔۔۔۔
۳۔www.iranicaonline.org
articles/bible-viii
۴۔ مقدمہ قرآن مجید،(احتشام الحق آسیا آبادی) ترجمہ و تفسیر بلوچی۔ قاضی عبدالصمد سربازی، مولانا خیر محمد ندوی۔جمعیۃ انصار سنۃ،تربت۔ تاکدیم: ج۔۵۸۹۱ء
۵۔۔۔۔۔۔ہمیش۔۔۔۔۔۔