ردانکی رجانکاری۔۔۔۔۔ڈاکٹر بیزن سبا ؔ۔ مسقط

رجانکاری ءِ انگریزی مانا Translationاِنت۔ اے چہ لاطینی لبز Transfvoءَ در کپتگ کہ ایشی ءِ بزانت اِنت To Carry Acrossبزان چہ یک نیمگے ءَ چہ دومی ءَ گوازینگ۔ اگہ کہنیں یونانی زبان ءِ تب ءَ بچارئے گڈا رجانکاری ءِ حاترا دو گالبند (Terms)کامرز بیت یکے Metaphraseکہ ایشی ءِ بزانت اِنت ”لبز، لبز ءِ رجانکاری ءُُ دومی Paraphraseکہ آئی ءِ بزانت اِنت بتل گشتن ءِ بزانت ءُُ گالبند ءِ مانا کنگ لبز پہ لبز ءِ رجانکاری نا توام زانگ بیت ءُُ اے لیکہ گران ءُُ مشکل اِنت پرچیکہ یکیں لبز ءِ مانا ءُُ بزانت دومی زبان ءَ درّکپت نہ کنت ءُُ برے برے آئی ءِ مانا چہ ایشی جتا زانگ بیت۔ ادا دگہ دو گالبند کا مرز بنت یکے ءَ گشنت Source Languageبزاں ہما زبان ءَ کہ کار بوتگ ءُُ دومی Target Language بزان کہ ہما زبان ءَ ہمے لبزانکی کار ترینگ ءُُ رجانک کنگ بوھگ ءَ اِنت۔ چشکہ رجانکاری ءِ تاریخ ءُُ راجد پتر کہن اِنت، بندات ءَ دوھیں رھبند کار مرز بوتگ اَنت بلے وھد ءِ پجی ءَ رجانکاراں مار اِت کہ تیو گیں سیاہگانی بدلینگ سک گران اِنت گڈا وتی لیکہ ءِ رد ءَ رجانکاری روان بوت۔
اے گپ ءَ کس انکار نہ کنت کہ مروچی اگہ ما دنیا ءِ نا مداریں لبزانک، لبزانت ءُُ Masterpiecsلبزانکی کاراں سر پد ءُُ بلدیں اے دراہ رجانکاری ءِ برکت ءُُ رجانکارانی جہد اِنت۔ مروچی ما فارسی، عربی، انگریزی، فرانسی، یاروسی لبزانک ءَ جاہ کاریں آھانی ادیب ءُُ شاعراں زانیں وانیں سرپد بیَں اے دراہ رجانکارانی زھمت کشی اِنت۔ پمیشکا رجانکار ہما مردم اِنت کہ وتی لبزانک ءِ تہا نوکیں مئیل Trendsءُُ فکر ءَ دیمروئی دینت ءُُ دنیا ءِ لبزانک ءَ ہرچی بوھگ ءَ اِنت آئی ءِ زانت ءُُ سرپدی ءَ پہ وتی وانوک ءُُ لبزانتاں کاریت ءُُ ایرے کنت۔ پمشکا رجانکار ءِ یک انچیں کردے کہ آدوزبان ءُُ لبزانک ءِ سیادی ءَ برجاہ داریت۔
انگریزی زبان ءِ شاعر ءُُ رجانکار جون ڈرائڈن (۳۱۶۱ تا ۰۰۷۱)ءِ گشگ انت کہ ”لبزانی بدلینگ اسلیں نبشتہ کار ءِ حاترا کارچے ءَ کم نہ انت بلے وھدیکہ یک لبزے یک جاھے دگہ ماناھے دنت ءُُ دومی زبان ءَ آئی ءِ مانا بدل اِنت گڈارجانکار ءَ ہمے ھک است کہ چہ وتی ذات ءِ نیمگا چیزے درشان بکنت بلے شرت اش اِنت کہ آاسل سیاھگ ءِ بزانت ءَ گارمہ کنت“۔
آدیمترا گشیت کہ اگہ پینٹر کلاتی ندارگ ءِ اکسے کشّیت گڈا بائد اِنت کہ وتی نیمگا آئی ءَ بدل مہ کنت اے ہم گیر آرگ لوٹیت کہ وھدے یک رجانکارے چہ دگہ زبانے ءَ سیاھگے آناول یے بہ بیت، نبشتانکے بہ بیت، شاعری یا کہ ردانک ءِ کجام تہرے بہ بیت، بدل کنت اِنت آئی ءِ تہا انچیں گالبند ءُُ (Terms)کہ آئی ءِ زبان ءِ تہا نیست اِنت گڈا بائد ہمش اِنت کہ آ اے ڈولیں نوکیں لبزاں وش اتک بکنت پرچہ کہ چہ اشی ءَ آئی ءِ زبان ءِ تہا نوکین لبز ءُُ گالبند بیا اِنت ءُُ اے دارگ نہ بنت مروچی سائنسی دور ءَ نوکیں سامان ءُُ ازباب جوڑ بوہاں اِنت آوان ءَ نوکیں جام ھست ءُُ اے لہتیں مردم ءِ تو کاہم رواج گپتگ اِنت۔ اے دگہ ھبرے کہ بازیں زبان زانت اگہ پہ ایشاں نوکین گالبند جوڑ کت۔ بلے ایشانی رواج گرگ ءَ باز وھد پکار بیت۔ موبائل فون، میموری کارڈ، ایم پہ تھری، ایل سی ڈی ایچ ڈی ایم آئی انچیں لبزانت کہ ما آوان کار مرز کناں بلے ایشانی بلوچی نام بندگ ءُُ رواج دھیگ ءَ وہد پکار بیت دگہ گپے کہ اگاں زبان ءَ را سر پرستی ءُُ وت واجہی ءِ ھک بیت ءُُ ایشی ءِ حاترا رسانک درشنگ کاری ءِ تک ءُُ پہنات ءُُ زبانز انتانی دراجین لڑے کہ ہمے کار ءِ حاترا چاڑکّہ دارگ بہ بیت گڈا بگندئے ایشانی بدل ءُُ بزانت آرگ بوت بکنت بلے اے ڈولیں لبزاں ءَ وش اھت کنگ بد گشگ مہ بیت۔ سید ظہور شاہ ہاشمی ءَ وتی دور ءَ بازین چیزان ءَ بلوچی نام بستگ کہ آلبزانکی مردماں ابید لس مردم ءِ تہا رواج نہ گپتگ اَنت کہ آئی ءِ سبب بلوچ ءِ میڈیا ءِ نبوگ ءُُ بلو چی زبان ءِ چہ وانگ جاھاں ایر دست کنگ ءُُ اجازت ءِ نہ بوھگ اِنت۔ انگریزی زبان ءِ لبز بلد (ڈکشنری) چھاپ بیت ایشی ءِ تہا بازیں نوکین لبزانی بہرے ما نگیجگ بیت۔ رجانکار ءِ بابت ءَ انچو گشنت کہ اے دو زبان ءِ میا نجی ءَ پھل ءِ کرد ءَ پیلو کنت ہمے ڈول ءَ گشنت کہ رجانکاری یک انچیں زانتے کہ ایشی ءِ ارزان زورگ مہ بیت رجانکار ءِ بوھگ ءِ حاترا الّم اِنت کہ دوھیں زباناں زبر ءُُ بلد کار بہ بیت۔ اے ڈول ءَ گشنت کہ چشیں ڈکشنری یے نیست کہ آپہ رجانکاری ءَ رھشون اِنت ءُُ پہ آئی ءِ کمک زورگ ءَ دارہیں کار سرجم زانگ بیت کنت بلکہ زبان وانگ ءُُ سر پد بوھگ، گیشیں Practicsمردم ءِ ھنر ءَ دیمروئی دینت۔
رجانکاری ءَ تہا دو الّمیں چیز اِنت کہ آواں ابید یک رجانکے ءِ ارزشت وتی کدّ ءَ برز داشت نہ کنت ایشی حاترا نگریزی زبان ءَ دو لبز کار مرز بیت بزاں…..
Fidelaty Transferancyبزان پہ وفاداری ءُُ شیشگ ءِ وڑ ءَ سپائی ءَ اے کار کنگ بہ بیت بزاں وفا اش اِنت کہ اصلیں سیاھگ ءِ زانگ ءُُ بزانت ہچ پیم ءَ بدل کنگی نہ انت، وھدیکہ بلور ءِ سپائی ءِ ہاجت ءَ انت کارانی گشگ اش اِنت کہ رجانک ہمے ڈول ءَ واناک ءُُ روانی ءَ گوں بدلینگ بہ بیت کہ زبان ءِ تہا جاگہہ بکنت کہ ایشی ءِ گپ کنوک رجانک ءَ سر پد بوت بکن انت۔
بلے فرانس ءِ نگدکارے کشیت کہ رجانک ءِ مسال جنین آدم اِنت کہ سک وپادار انت یا سک ڈولدار اِنت بلے مشکل انت کہ دوھیں داب آئی ءِ تہا یکجاہ بہ بنت۔ اگہ رجانک گوں وتی زبان ءِ تہا گالوار بتل ءُُ سر ریچیں لبزانکی زبانے ءَ بہ بیت گڈا دگہ چے گپ کنگی اِنت ءُُ اشی ءِ اسلیں رنگ ءُُ دروشم ہم وتی اندر ءَ گارمہ بنت۔
بلوچی زبان ءَ اگہ ما کمے بچاریں گڈارجانک کاری ءِ پڑ ءَ کار بوتگ ءُُ بوھگ ءَ اِنت بلے آداب ءَ نہ اِنت کہ بوھگ لوٹیت بلے دگہ مزن جیڑھے اش انت کہ مئے لبزانک چہ اُردو ءَ رجانک کنت کہ آپیسر ءَ چہ جرمنی، روس، یا فرانسی ءُُ چہ انگلیش ءَ ترینگ بوتگ ءُُ پدا اُردو ءِ کالب ءَ آرگ بوتگ رندا بلوچی زبان ءَ بدل کنگ بیت گڈا اد ءَ اے دوھیں گپ کہ وفاداری ءُُ شیشگ ءِ سپائی ءِ متلب ومول بے مانا بیت نہ اسلی سیاھگ پشت کپیت ءُُ نیکہ چہ اُردو ءَ شریں گالواری رجانک بوت کنت اے منی ذاتی تجربہ انت کہ من گوں وانو کاں بہرے کنگ لوٹاں من ۶۰۰۲ ءَ لہتیں در ملکی آزمانک بلوچی ءَ رجانک کت ءُُ کتاب چہ بلوچی اکیڈمی کوئٹہ ءَ ”سچکان“ ءِ نام ءَ چاپ بوتگ بلے وہدے من ایشانی انگریزی اسکر پیٹ ءَ چاراں گڈا بازیں جاگہاں نزوری گندگ بیت۔ اے پیم ءَ گشنت کہ نوکین دور ءَ اے سرھال ءِ سرا گپ ءُُ تران بوھگ ءَ اِنت کہ Translation Critisimبہ بیت ءُُ دگہ یک گالبندے کار مرز بوھگ ءَ انت آئی ءَ Adapted Translatioگشنت بزاں ھندی مہلوک ءِ تب ءُُ مزاج ءِ رد ءَ ٹیکسٹ ءَ بدل کنگ بہ بیت کہ ایشی ءِ مسال ہندوآنی رامائن اِنت کہ ہندوستان ءِ بازیں زبانانی تہا اشی ءِ رجانک ھست اِنت کہ کسّہ دگہ دگہ وڑ گندگ بنت بلے ایشی ہوار دگہ نظریہ کہ آئی Back Translationگشنت آ ایش اِنت کہ یک سیاھگے یا آزمانکے چہ یک زبانے ءَ رجانک بوت اد ءَ ہمے رجانکے ءَ بزور ءُُ ہما زبان ءَ بدل کن بلے اسل ءَ مچار گڈا شرزانگ بیت کہ اولی رجانکار ءَ چے پیم ءَ پہ ھک ءُُ انساپ وتی کار کتگ یک شریں رجانکارے چے پیم ءَ پہ ھک ءِ واستا بازین راستی بابت ءَ گشگ بوتگ کہ آدوھیں زبانانی شریں وڑے ءَ گشت ءُُ نبشتہ کت بکنت ایشی ءَ ھوار وتی زبان ءَ نبشتہ کنت ءُُ زانت بتل گال وگرائمر ءُُ گشتناں سر پد بہ بیت پدا ہما کتاب ءَ کہ بدل کنگ ءَ انت آئی ءِ سیاھگ ءِ بنکی ھیال ءُُ لیکہ ءُُ مکسد ءَ بہ پہمیت ءُُ سر پد بیت۔
ہمے ڈول ءَ وہد یکہ آیک لبزانتے ءِ تخلیق ءَ رجانک کنت آئی ءِ جند ءِ بابت ءَ بوانیت ءُُ سرپدی حاصل بکنت زباناں علم ءَ ھوار دود ءُُ ربیدگ ھیل و عادت ءُُ کردار آنی نفسیات ءُُ تب ءِ بابت ءَ زانت ءُُ سرپدی بداریت پرچاکہ یکے دومی ءِ ربیدگ ءُُ دودانی سرپد بوھگ انچیں مامولی کارے نہ اِنت پہ ایشی باز وھد درکار بیت رجانک کار انچا ھیں مردم نہ اِنت آوانی سبب ءَ دنیا ءَ مذھب شنگ وتالاں بوتگ براز دی ایشیا ءَ بدھ مذھب بہ بیت کہ بایبل ءِ رجانک ہمے ڈول ءَ اسلام ءِ شنگ ءُُ تالانی ءُُ قرآن ءِ رجانک ءَ دین و مذھب تالان کتگ اِنت رجانکار ءِ کرد ہما پہل اِنت کہ ایشاں دنیا ءِ دگہ ربیدگاں، دگہ زباناں چہ رسم رواج، میل (Trends)، سرکتگ انت۔ مروچی لاطینی امریکہ ءِ گبر ئیل گارشیا مار کیز کہ آئی ءِ زبان ربیدگ، زند و چاگرد اچ ما ہچ وڑ ءَ دپ نہ وارت بلے آئی ءِ One Handrad Years Of Solitudeءِ وانگ و سرپد بوھگ ءِ سنچ رجانکاری ءِ جہد انت ءُُ ہرکارے بہ بیت آلبزانکی یادگہ ہمک روچ اھوال انت مارا سر بیت، رجانکاری ءِ برکت وجہد انت۔ ہر کوم ءُُ زبان ءِ واھند ءَ وتی لبزانک ءِ دیمرئی ءُُ تالانی ءِ حاترا چہ رجانکاری ءَ کمک زرتگ۔ ایشی ءِ مانا اے نہ اِنت کہ ایوک ءَ ما دو میگانی تخلیقاتاں وتی لبزانک ءِ تہا بیاراں بلکیں مئے زبان ءِ ہر جوانیں سسّا ساچ رجانک کنگ بہ بنت۔ اے ڈول ءَ مئے پجار ءِ حاترا الّم اِنت کہ ما وتاراھم دنیا ءِ دگہ زبان ربیدگ ءُُ لبزانکاں پجاورکی بکنیں۔ اے کار نہ ایوک ءَ زانت کار ءُُ رجانکاری ءَ بلدیں مردم لوٹیت بلکیں ایشی ءِ حاترا حکومت ءُُ ادارہانی کمک ءُُ رھشونی لازم اِنت۔ ما تنگتہ وتارا اُردو ءُُ ہمساھیگانی زباناں سندھی پشتو ءَ گوں شرّی ءَ رجانک نہ کتگ۔ مئے کرا بازیں مردم است اَنت کہ آعربی ءَ بلد اِنت، سندھی زاننت۔ بلے ارمان ءُُ اپسوز کہ کس اے پڑ ءَ در نہ اتکگ کہ بلوچی ءِ دیمروئی ءِ حاترا اے سکیں الّمیں پڑ ءِ نیمگا دلگوش گور بکنت۔

ردانک ءِ رجانکاری ءِ تہا ناول، نبشتانک، آزمانک، کسّہ، تژنءُُ بچکند، کسّو، زند نامہ نگد کاری ءُُ دگہ بازیں سرھال ھوار انت۔رجانکاری ءِ وھد ءَ بازیں مشکلءُُ جنجال کاھنت۔ وھدے کہ یک چاگردے ءِ تہا بازیں انچیں چیز، سامان رزان، پوشاک، کار و روزگارے دگہ انچیں نام است اَنت کار مرز بنت کہ آمئے چاگرد ءَ وتی وجود ءَ ندارنت۔ گڈا اے وھداں رجانکار ءَ را بازیں پٹ ءُُ پول ءَ گوں ھیالداری ءَ نبشتہ کنگ کپنت۔ وھدیکہ لبزانکی تخلیق رجانک کنگ بیت آئی ءَ را ارزان زورگ مہ بیت، ایشی ءِ تہا مردمانی پکر، ھیال، وشی نہ وشی، چاگردی شرک ءُُ پال ثقافت ءِ دراھیں تک ءُُ پہنات چارگ ءُُ دلگوش دیئگی بنت۔
انچش کہ ما پیشتر ءَ گشت کہ رجانکار ءِ کار آسان نہ اِنت لبز ءُُ گرائمر ءَ را بگر تان زبان ءِ نبشتہ کنگ ءِ وڑ ءُُ پیم ءِ تہا سک بازیں مشکل کاینت۔ مسال ءِ ھبر ءَ یونانی زبان ءِ تہا سبز ءِ حاترا دو لبز Dark Blue Light Blueءِ لبز است انت۔ بلے لہتیں انچیں زبان است انت، چوشکہ Welshءُُ جاپانی کہ سبز یا شونز ءِ مانا ءَ اشاں کار مرز کنت۔ ہمے ڈول ءَ فرانسی زبان ءِ تہا لبز Mer(مات)Mer(زر)Amerمانا (کچلّیں)انت۔ اگہ ما فرانسی لبزانت۔ لکولی برو سارڈ ءِ کتاب ءِ سرحال ءَ بچاریں گڈا لبز Lamerبازیں شاہ ءُُ بانزل جناں کنت۔ ہمے وڑا رجانکار اسلیں کتاب ءِ سیاھگ ءُُ اسٹائیل ءَ ھم ہما رنگ ءَ بداریت کہ نبشتہ بوتگ۔ رجانکار ءِ حاترا بازیں Termیا گالبند Dailougeءِ گرائمر ءِ تہر بازیں Abbreviationبازیں رسم و دودانی ترینگ ءُُ وتی ربیدگ ءِ گو ناپ ءَ آرگ مشکل تریں کار اِنت، یانہ بنت گڈا آوان ءَ ہما رنگ ءَ نبشتہ کنگ ءُُ بیان ءُُ آوانی سر پد کنا ہینگ کہ وانگ ءَ ہچ گڑ و منج مہ بیت۔ ارزانیں کارے نہ اِنت ادا اگہ انگریزی زبان ءِ لبزے ما پہ درو ربز وراں ”دیوال Wallاگہ جرمن زبان ءَ ایشی ءَ بدلینگ لوٹئے گڈا Wallءِ دو مانا بنت بزاں کہ Wand(Inside Wall)ءُُ (Outside Wall)بازیں زبانانی تہا مزکر مونث جمع ءُُ واحد ءُُ دگہ چیزانی ھیالداری بنت انچش کہ بلوچی ءَ بچارئے جنین ءَ مردین دوینانی حاترا ”آ“ (He, She)کامرزبیت۔
دو زبان ءِ تب جتا انت دنیا گوں وڑ، وڑیں، زبان ءُُ ربیدگاں جتا یکے گشگ نہ بیت زبان مردم ءِ فطرت ءِ بہر اَنت مردم ءِ Deffinationانت مردم ءِ جزبات ءِ درشان انت، مردم وتی درشان ءُُ واھگانی پدّرائیءَ زبان ءِ منّت وار انت۔ بلے رجانکار ءِ حاترا بازیں دود ءُُ ربیدگانی درشان ءُُ پجّار کناینگ گرانیں کارے پرچیکہ تئی لبز ءَ ہچ وڑ ا ہمرا داری نہ کہ تو انچیں چیزے ءِ نام ءَ بگر کہ تو ند یستگ گڈا ادا یک گالبندے کارمرز بیت کہ آئی Equivalenceگشنت کہ تو آئی ءِ بدل ءَ چیزے شوھاز کنئے بزاں ایشی ءِ Substituteءَ یا بدل ءَ درگیجگ ءُُ ہما زبان ءَ کہ رجانک کتگ آئی ءِ گزر ءُُ لوٹ پیلو بوت بکن انت ما سر پد بہ بئیں کہ برے برے یک زبانے ءِ تہا مردم یا کردار ءِ نام دگہ وڑے وانگ بیت من وہدے البرٹ کامیو ءِ ناول Strangerچہ انگریزی ءَ رجانک کت گڈا البرٹ کامیو نام Alber Camusنبشتہ انت بلے فرانسی اے نام البیرو انگ بیت ءُُ ”t“وانگ نہ بیت منا اے بابت ءَ ناگمان ءَ سر پد کت پرچیکہ آئی ایشی ءِ بابت ءَ ونتگ اِت اے کسانیں چیز اِنت بلے رجانکار ءَ زانگ لوٹنت ہمے وڑا تو وہدے چیخوف ءَ وانئے گڈا آئی ءِ آزما نکانی روسی کردارانی نامانی وانگ ءُُ دومی آوانی دراجی ءِ سرپد بوھگ ہم چہ بن ھشت ءَ سرپدی لوٹیت۔
رجانکاری یک نظریے ءُُ دائمی Practiceءِ کاراِنت رجانکار بائد انت کہ سیاھگ ءُُ نبشانک ءِ اسل روح ومانا ءَ بچاریت ءُُ آئی ءِ مجگ ءَ بہ کشّیت تیوگیں سیاھگ لبز پہ لبز بدلینگ بوت نہ کنت ءُُ ہر زبان ءِ وتی گزر ءُُ لوٹ اِنت، آچہ دومی ءِ مزاج ءَ جتا انت بلے بائد اِنت کہ آ اسلیں سیاھگ ءِ رنگ ءُُ دروشم ءَ مہ کروجیت ءُُ آئی ءِ حاترا دومی Equvilanceیے در بگیج انت کہ آ دوہیں زبانانی یک وڑ ءَ مانا بدنت یک وڑ پہ روانی وانگ بہ بیت۔ بلے زبان ءِ تب ءَ پیلو بہ کنت، وانگ ءَ روانی پہ بتل، گالوار ءُُ گشتن ءَ سر ریچ بی بیت۔ رجانکار وتی مہلوک ءِ پجی ءَ یک درآمدیں چاگردے ءِ مہلوک ءِ زبان انت کہ دو ئیناں یکجاہ ءُُ پجّاروک کنت۔