نَل ءِ توار ءِ سرا چیزے گپ ۔۔۔۔محمد شریف میرؔ 

کتاب ءِ نام ’’ نل ءِ توار ‘‘ انت کہ فقیر محمد عنبریاعنبر پنجگوری ءَ نبشتہ کرتگ ، عنبر پنجگوری چوش کہ نام ءَ چہ پدر انت کہ آ پنجگور ءِ نندوکیں نبشتہ کارے ، عنبر ءَ نہ ایوکا گدار نبشتہ کرتگ بلکیں ایندگہ پڑاںھم آئی ءَ بورتاچی کرتگ، عنبر ءَ را اے شرپ ھم روئت کہ آ بلوچی زبان ءِ اولی سرپ ءَ گدار نویس آنی تہا ھوار انت ۔ بازیں مردمانی گمان ھم ہمیش انت کہ فقیر محمد عنبر ءِ گدار’’ نل ءِ توار‘‘ اولی بلوچی گدار انت ، بلے حیر اے وت دگہ بنگپ ءِ کہ بلوچی ءِ اولی گدار ’’ نل ءِ توار ‘‘ انت یا سید ظہور شاہ ہاشمی ءِ ’’ نازک ‘‘ انت ۔
بنکی حساب ءَ اے گدار تاں انون ءَ دو رند ءَ چھاپ ءُُ شنگ بوتگ ، اولی رند ءَ اے گدار سال 1987 ءَ چھاپ ءُُ شنگ بوتگ کہ آئی ءِ ذمہ واری ’’ لبزانکی سرچمگ ‘‘ کیچ ءَ زرتگ ، بلے ایشی ءَ چہ چاردہ سال ءَ رند بلوچی اکیڈمی ءِ واک دارآں اے گدار ءِ ارزشت ءُُ بستار ءَ را ماران ءَ عنبر ءِ ھمے گدار سال 2001 ءَ یک برے پدا چھاپ ءُُ شنگ کرتگ کہ ہمے پہ اے گدار ءَ وت یک باز مزنیں حبرے زانگ بیت انت ۔
کتابان ءَ نامدات پر کنگ ھم یک دودے کہ تاں قدیم ءَ آہاں انت ءُُ ہمک نبشتہ کار وتی پیسر ءِ نبشتہ کارانی رند گیری ءَ کنان ءَ ھمے دور ءَ دیما برآن انت ، اے ردا مارا سئے رنگیں نامدات گندگ ءَ کئیت انت ، اولی ایش کہ بازیں نبشتہ کارانی نام ءَ وتی جہد آں ءَ کنگ بیت انت ایشی ءَ چہ وانوک ءِ سرا اے حبر پدر بیت انت کہ نبشتہ کار ھما مردم ءِ جہد ءُُ کوشست آن ءَ گیر آرگ ءَ انت ، ساداھگءَ انت ءُُ آئی ءِ کاراں نبشتہ کار ءِ حُب ءُُ واھگ آن ءَ باہندداتگ کہ آ ھم نبشتہ بکنت ۔ اے تک ءَ نبشتہ کارآئی ءِ سرجمیں نام ءَ دیما کاریت چوش کہ ’’ پروفیسر صباء دشتیاری ‘‘ ءِ نام ءَ ’’ غنی پرواز ‘‘ ءِ نام ءَ ’’اکبر بارکزئی ‘‘ ءِ نام ءَ یا ’’ جی آر مُلا‘‘ ءِ نام ءَ بلے بازیں وھد ءَ اے رنگ ءَ کہ نہ بیت انت ءُُ نبشتہ کار ھما بودناکیں مردم ءِ نام ءِ ایوک ءَ یک آب ءِ جا نبشتہ کنت کہ آئی ءَ نبشتہ کار ءَ را نبشتہ کنگ ءِ نیمگا رومائینتگ یا آئی ءِ سرپہ راہ ءَ گیتکگ۔ چوش کہ ’’ ج ‘‘ ءِ نام ءَ یا ’’ ش‘‘ ءِ نام ءَ ھمے رنگ ءَ دگہ بازیں آب انت ۔ البت اے رنگیں آب وانوک ءِ جُست ءُُ پرس ء گیش کن انت کہ ھمے آب چے بوت کن انت ، مردیں یا جین یا جنک ءِ کہ آئی ءِ بے دپائی ءَ پد نبشتہ کار ءَ وتی دیم گوں لبزانک ءَ داتگ ءُُ دگہ ھمے پیمیں وھم ءُُ گمان انت کہ دل ءَ کاینت ۔
فقیر محمد عنبر ءِ گدار ھم ھمے رنگ ءَ وانوک ءِ دل ءَ یک جُست ءُُ پرس ءِ ودی کنت چیاکہ آئی ءَ ھم گدار ءِ نامداتی تاکدیم ءَ نبشتہ کرتگ کہ ’’ ہما کس ءِ مِنّت واری ءَ کہ منی سر ءِ پہ راہ ءَ گھِت‘‘ بلے عنبر ءَ نبشتہ نہ کرتگ کہ ہمے کس کئے بوتگ کہ آئی ءِ گِسر کپتگیں سر ءِ پہ راہ ءَ آورتگ بلے حیر آ ہر کس بوت کنت ، مردیں ءِ جنین ءِ ءُُ زیبائیں جنک ءِ ھم ءُُ ناں ماچہ مڑاھداریں عنبر ءَ جُست کناں کہ آ کئے بوتگ (اے گدار عنبر ءَ ھما وھد ءَ نبشتہ کرتگ کہ آ نوک ورنا بوتگ) ۔
فقیر محمد عنبر ءَ را اندازگ بوتگ کہ آ ہرچی کہ نبشتہ کنگ ءَ انت ، اے رواج ءُُ بیستءُُیک روچے بلوچی لبزانک ءَ باز دیمروئی کنت ، بزاں کہ آئی ءَ را سدک بوتگ کہ باز زوت ءَ بلوچی لبزانک ءَ گدار دیمروئی کنت۔
سال 1960 ءَ وھدے آ وتی وانوک آن ءَ وتی ھمے نبشتہ ءِ بابت ءَ حال دئیگ ءَ انت کہ آ دور ءَ بلوچی لبزانک ءَ ردانک نہ بوئگ ءِ برابر ءَ بوتگ ، عنبر اولی یادوھمی مردم بوتگ کہ آئی ءَ گدار ءِ نیمگا دلگوشی گور کرتگ، چوش کہ آ ھمے گدار ءِ تہا ’’ حال‘‘ ءِ سرحال ءَ نبشتہ کنت ’’ من زانیں گھیں وانوک منا گنوک لیکنت بلے اے گنوکی منی پُشت دردی ءِ مُزانت کہ ’’ نل ءِ توار ‘‘ ءِ نام ءَ شمے دست ءَ انت کیت روچ ءِ یلیں زانتکار ہمے راہ ءَ منی رنداں گِرانت ‘‘ ۔(1 )
مروچی عنبر ءِ ہمے حبر سد در سد راست بوتگ کہ اے یک مزنیں لڑے ءُُ ھمے لڑ ءِ گچین جوانی ءُُ برا ہ منیر احمد بادینی ءُُ غنی پرواز انت کہ آ گوں بندوکی حب ، ءُُ کمٹمنٹ ءَ گدار نبشتہ کنگ ءَ انت ، دوھمی حبر ایش کہ مروچی بلوچی گدار نہ ایوک ءَ کساس ءَ زیات بوتگ بلکیں آئی ءِ تہا ’’ کوالٹی ‘‘ ءِ حساب ءَ ھم ’’ ماسٹرپیس‘‘ نبشتہ کنگ بوتگ ۔
نل ءِ توار ا اے شرپ ھم دئیگ بیت انت کہ اولی گدار انت کہ آئی ءِ درآن ءَ نام دئیگ بوتگ ، چوش کہ ما تو ، راہگوزی، نل ءِ توار دیوان، سوگند ءُُ ہرات ، درائی ءُُ دگہ بازیں ئے ، چھاپ ءُُ شنگ ءِ حساب ءَ چہ ایشی ءَ ساری سید ءِ نازک چھاپ ءُُ شنگ بوتگ ات کہ آئی ءِ تہا اے ربّیت گندگ ءَ نیست انت ، البت رند ءَ آؤکیں ورنائیں گدار نویساں بلوچی گدار ءِ پڑ ءَ ایشی ءِ رند گیری ھم کرتگ۔
اے گدار ءِ بن گپ عشق ، مہر ءُُ دوستی انت ، بلے گوں ھمے بن گپاں دگہ کسان کسانیں بن گپ ھم ھمگرنچ انت کہ آ وانوک ءِ دلگوش ءَ وتی نیمگ ءَ گور کن انت چوش کہ ما تو ءِ زلم ءُُ زوراکی کہ آ چون وتی چکّو ءِ سرا زلم ءُُ زوراکی کنت ءُُ آئی ءَ چہ لوگ ءَ در کنت ، ہمے بن گپ ءَ گوں بے اولاد ءُُ کٹ ھالیگیں مردمانی مہر ءُُ جوانی ھم بندوک انت کہ جوانیں رنگ ءُُ دروشم ئے ءَ وانوک ءِ دیما کاینت ۔
اے گدار ءِ ھمے بن گپ گوں آئی ءِ مزنیں کارست ’’ علی ‘‘ ءَ بندوک انت ، ’’ علی ‘‘ ءِ عمر ءُُ سند کسان انت کہ آئی ءِ مات بیران بیت انت ، ءُُ آئی ءِ پت چیزے وھد ءَ پد گوں آئی ءِ ترو بزاں کہ مات ءِ گواھارا سو ر کنت ، بلے ہمے تروپہ ’’ علی‘‘ ءَ کہر ءُُ زالم ءُُ زوراک ءِ دروشم ءَ دیما کئیت انت ، بل ایشی ءَ بزور آئی ءَ کہ آئی ءِ پت گوں وتی نوک سوری ءَ ھم پہ آئی ءَ کشتگیں کارچے بیت انت ءُُ وتی پت بوئگ ءِ مڑاہ ءَ ھم نہ داریت ءُُ علی ءِ ماتو ءِ گپ آں زورآن ءَ آئی ءَ را چہ لوگ ءَ در کنت ۔
’’ مروچی کیت من آئی ءَ شرادب دئیں ، باریں تر ا چون جنت ، اگاں مروچی آئی زاہ ءُُ بد ءِ نام زانت تہ اش منی لگوری ءَ ، تو برو وتی گِس ءِ روپ ءَ بکن ، میران برانز گپ۔ (2 )
چونا ھا اے گدار چاگردی بن گپے ءِ سرا نبشتہ کنگ بوتگ ءُُ ہمے گندگ بیت انت کہ وھدے کسے دگہ سور ءِ کنت گڈا ماتو ءِ دوستی گوں اولی زال ءِ زہگاں دوستی برجاہ نہ مانیت، ءُُ آئی ءِ جہد ہمیش بیت انت کہ آ وڑے نان وڑے ءَ مرد ءَ وتی گپانی ردا بیاریت یا آئی ءِ پگر ءُُ حیال یا آئی ءِ دلگوش ءَ ردیں نیمگا بہ بارت ءُُ لوگ ءَ یاگس ءَ جنگ ءُُ پساد ءِ ودی بیت ءُُ چک ءُُ پت ءِ نیام ءَ دوری بباں ءُُ آ وتی بستار ءَ زیات ءُُ گیش بکنت ۔ ہمے رنگیں ویل فقیر محمد عنبر ءِ گدار ’’ نل ءِ توار‘‘ ءِ تہا گندگ ءَ کاینت کہ ’’ علی‘‘ ءَ گوں آئی ءِ پت آئی ءِ ماتو یا ترو ءِ جنگ ءُُ فسادانی سبب ءَ چہ لوگ ءَ در کنت ءُُ ہمیشی ءِ آسر ءَ ’’ علی‘‘ چہ لوگ ءَ در کئیت ءُُ پہ وت روت ءُُ وت ءَ را گار کنت ، بلے آئی ءِ پت وتی نوکیں زال ءِ اسپ ءَ سوار انت ءُُ آئی ءَ را سدھ ءِ نیست کہ منی زھگ ءَ وت ءَ را گار ءُُ بیگواہ کرتگ ، وھدے آئی ءِ ہمسائگ پُلین وتی زھگ ءِ بیگواہی ءَ ماریت ءُُ میران آئی ءِ کر ا کئیت انت گڈا آئی ءَ سما کپیت کہ زھگ گار انت ۔ ’’ آ شہ منی ءُُ تئی تالہ ءَ شت انت ، ما تو انی دُعا ءُُ چانپٹاں شزار کرت انت ۔ من اے میتگ تیوگ ءَ سر ءَ زرتگ کس نہ گشیت من دیستگ انت پُلین گشت کہ من وتی ساہ تن تو آرت بلے توپہک ءَ بے سمائے ‘‘ (3 )
علی کہ زہر کنت گڑا دیما پہ کوہ ءُُ جنگلاں دنت ءُُ دگہ بچے دیمے رؤت۔ راہ ءِ نیام ءَ پہ آئی ءِ سنگت نورا آئی ءِ ہمراہ انت ، بلے آ نورا ءَ واتر کنگ ءَ چہ ضد کنت ءُُ علی بیگواہ ءُُ دگہ نیمگ ءِ روت ۔ رند ءَ ’’ علی ‘‘ ءَ را ’’ بہادر ‘‘ ءُُ آئی ءِ زال چن انت ءُُ نزکار انت ءُُ وتی زھگ ءِ حساب ءَ رودیناں کہ گدار ءِ بنکی بن گپ بزاں ’’ نل ءِ توار‘‘ ءُُ علی ءِ گوں ’’ امیر خان ‘‘ ءِ جنک ’’ عائشہ ‘‘ ءَ عشق ءُُ مہر ءِ کسہّ بندات بیت انت ءُُ ’’ علی ‘‘ ءِ نل ءِ توار ءِ سرا چہ آئی ءَ عاشق بیت انت ، بزاں کہ علی ءِ نل ءِ جنگ یا آئی ءِ نل ءِ توار ءِ سرا عائشہ عاشق بیت انت ۔
’’ علی نل ءَ عائشہ ءِ دل برت ، آئرا ہنچیں آچ ءِ دل ءَ دات کہ جُست ءَ مکن ، عائشہ کوچگ ءِ روگی نہ بوت ۔پدا دیم ءِ پہ میتگ ءَ دات ۔
بیگاہ ءَ علی گِس ءَ شُت علی ءَ اش ماس ءَ پول کرت جیجامئے ملک ءَ را سردار ے ہست ، ہاں بابی تو سئی نہ ئے چون؟ مئے ملک ءِ سردار امیر خان انت، اے گوریچان ءِ میتگ ءَ نندیت ، میتگ ءِ دوہمی پادگیرہمائی انت شریں حانوادئیں مردے ، مردیں زھگ ئے نیست یک جنک ئے ہست ئے عائشہ نام انت ئے ، شریں شاہی تبیں جنک ئے ہر جوپاگ ءَ کیت الائی ئیں روچ ءَ گوں من گوازینت ۔ (4 )
بلے گدار کہ دیم ءَ روت انت دگہ یک بن گپ ءِ دیم ءَ کیت انت ، آ جنکانی وتی سانگ ءُُ سور کنگ ءَ وتی دلپسند ءِ ردا کنگ ، پدا ہمے گندگ ءَ کئیت انت کہ ’’ عائشہ ‘‘ ءِ مہر گوں ’’ علی ‘‘ ءَ ہنچو محکم بیت انت کہ آ وتی پت ءُُ ٹک ءُُ بولکی سروک ئے ءَ راچٹ جواب انت ، وت ءَ را نا دراہ کنت کہ بیدے ’’ علی‘‘ ءَ آئی ءِ زند گوں دگہ ہچ کس ءَ گوست نہ کنت ۔
چو نا ہا اے لس چاگردی بن گپ ءِ کہ عشق ءِ چکاس مدام چاگرد ءِ تہا ہمے رنگ ءَ گندگ ءَ کاہاں البت عنبر ءَ عائشہ ءَ را ٹک ءُُ بولکی سردارےءِ جنک ءُُ یک ءُُ وتی پت ءُُ مات ءِ ایوک ءُُ تنہائیں جنک پیش داشتگ کہ ہمے چیز آئی ءِ پت ءَ لاچار کنت کہ آ وتی یکیں زھگ ءِ واھگ ءَ پیلہ بکنت ۔
ڈاکٹر عبدالصبور بلوچ نل ءِ توار ءِ بنگپ ءِ بابت ءَ نبشتہ کنت کہ ’’ اولی ماتو ءِ ماتوئی ءُُ آئی ءُُ آئی زوراکیانی سبب ءَ چک ءِ لوگ ءِ یلہ دئیگ دومی دگہ ءُُ درآمدیں ھندے ءَ آھگ ءُُ دوھمیانی گوم ءَ وتی نوکیں تعلق ءُُ رشتہانی ٹھینگ۔ سیمی گوں عائشہ ءَ مہر ءُُ دوستی ءِ جاور ‘‘ (5 )
عنبر ءِ گدار ءِ نام چوش کہ ’’ نل ءِ توار ‘‘ انت بلے گدار ءِ نام گوں گدار ءِ بن گپ ءَ ھچ وڑیں محکمیں دپ ءِ نہ وارت انت ۔ چونا ہا گدارانی نام مدام گوں آئی ءِ مستریں بن گپ یا گوں آئی ءَ بندوکیں حیالے ءَ ھم دپ بنت ، سرجمیں گدار ءَ اگاں بچارے گڈا یک مردے ءِ جنک ءِ گوں نیزگار یں سردارے ءَ یا نیزگار ءُُ دھقان کارے ءِ زھگ ءَ گوں مہر ءُُ دوستی ءُُ پدا ٹک ءُُ بولکی کوہن ءُُ قدیمیں رواج ، دود ءُُ راھبند ءِ ھلاپ ءَ توار چست کنگ کہ ہمک جنک ءَ را اے حق است انت کہ وتی پسند ءُُ دل پسندءُُ دوستی ءَ گوں ھما جاہ ءَ سور بکنت کہ اودا آئی ءِ واھگ انت ، ھمے محکم تریں لیکہ ءُُ حیال انت کہ وانوک ءِ دلگوش ءَ وتی نیمگ ءَ گور کنت ۔
علی کہ نل ءِ جنگ ءَ ھیل کنت نل ءِ وشیں توار پہ جنک ءَ مہر ءُُ دوستی ءِ دروسیلہ ءِ بوت کنت ، بلے ھمے لیکہ اینکس محکم نہ انت کہ نل ءِ توار تیوگیں گدار ءِ سرا وتی بن گپی بستار ءَ محکم بکنت ، گدار کہ بندات بیت انت گوں ما تو ءِ زلم ءُُ زوراکی ءَ بلے پدا ہمے لیکہ ءُُ حیال یکدم گار ءُُ بیگواہ بیت انت ، پدا علی ءِ واجہ بہادر ءِ لوگ ءَ مہر ءُُ دوستی ءِ کسہّ دیم ءَ کیت کہ آئی ءَ را وتی جندے پت ءُ ماتو یا دھم نیائنت ءُُ گڈی ءَ گوں عائشہ ءَ مہر ءُُ دوستی ءُُ پدا گوں عائشہ ءِ مہر ءَ بندوکیں ویل ءُُ جنجال کہ آ چون یک ٹک ءُُ بولکی زند راھبندے ءِ ہلاپ ءَ وتی توار ءَ برز کنت ، اے درائیں کسان کسانیں بن گپ کہ دیم ءَ کاینت کہ چہ ہمیشاں محکم تریں بن گپ وانوک ، پولکار ءُُ شر گدار ءِ دلگوش ءَ وتی نیمگا گور کن انت ، آ ٹک ءُُ بولکی زند را ھبند ءِ ہلاپ ءَ یک جنکے ءِ توار چست کنگ انت کہ ہمے لیکہ سک محکم ءُُ برا ھدار تر انت ، بلے پدا ھم اے حبر پدر انت کہ نبشتہ کار ءَ را بلکیں دگہ یک محکمی ءُُ بندوکی ءِ گوں کسہّ ءَ نل ءِ توارے گندگ ءَ اتکگ ، آئی ءَ نبشتہ کار ءِ دلگوش وتی نیمگا گور کرتگ ءُُ آئی ءَ ہمے سرنام داتگ۔
عنبر ءِ گدار چوش کہ بلوچی ءِ بنداتی گدار انت ھمے حاترا آئی ءِ ارزشت سک باز زیات انت ، ءُُ کسان کسانیں نکتہانی سرا حبر وابوت کنت بلے شموشکار کنگ نہ بیت انت ، چیاکہ سید ، عنبرءُُ پردلی بندات کنوک انت ، مروچی بلوچی گدار ہما سند ءَ کہ اتکگ ءُُ سر بوتگ ، آئی ءِ سبب ہم ھمے بندات کنوکانی جھدانی برور دانت ۔
’’ نل ءِ توار ءِ یک جوانی ءِ ایش انت کہ کسہّ ءِ تہاروانی برجاہ انت ءُُ کسہّ ءِ در چہ یک دوہمی ءَ سست ءُُ سید ءِ آماچ نیاں ، البت گدار گیدی کسہّ ءِ دروشم ءَ نبشتہ کنگ بوتگ، بلے ایشی ءِ پسو ءَ اے دیان ءَ ماوت ءَ را دلجم کرت کناں کہ بلوچی لبزانک ءِ اے بنداتی گدار انت ہمے حاترا اے المی حبرے چیاکہ عنبر ءِ دیما ءَ بلوچی گدار ءِ دگہ ہچ درورے نہ بوتگ ، ہاں البت دوھمی لبزانکانی تہا بازیں درورے دست کپتگ ۔
البت دگہ یک چیزے وانوک ءُُ پولکار ءَ را حیران ءُُ ابکہ کنت کہ 2001 ءَ بلوچی اکیڈمی ءَ کہ اے گدار چھاپ کرتگ ، آئی ءِ سرا نبشتہ انت کہ اولی چھاپ ، بلے اے حبر ماساری ءَ گیشینگ کہ اے گدار اولی رند ءَ ’’ لبزانکی سرچمگ‘‘ ءَ چھاپ کرتگ۔
ہاں البت اے بلوچی اکیڈمی ءِ اولی چھاپ بوت کنت ، بلے گدار ءِ اولی چھاپ ناں گدار ءِ دوھمی چھاپ انت ۔
شوندات ؛References
۱۔ عنبر ، فقیر محمد ، نل ءِ توار ، کوئٹہ ، بلوچی اکیڈمی ,2001 تاکدیم 2
۲۔ ہمیش ، تاکدیم 8
۳۔ ہمیش ، تاکدیم 11
۴۔ ہمیش ، تاکدیم 31
۵۔ بلوچ ، ڈاکٹر عبدالصبور، بلوچی کسھی لبزانک ، کوئٹہ ، بلوچی اکیڈمی ، 2009 ، 174