سرکاری وانگییانی رَدیں رھبند…..عبدالستار بگٹی

زی ڈیرہ بگٹی سوئی دَمگ ءِ یک سرکاری وانگجاھی استادے، بلوچی سرکاری وانگی یے بڈ ءَ ات ءِے، پہ منی ڈیک وارگ ءَ منی اوتاک ءَ آتکگ ءُُ نند ءُُ نیاد ءِے کتگ۔ چوناھیگا ھمے استاد سرکاری بلوچی وانینگ ءِ استادے اَت کہ وت بلوچی وانگ ءَ بزگ ءُُ وار اَت بزاں بلوچی وانگ ءُُ نبشتہ ءِے کنگ ءَ آئی ءَ را ھچ بودی نیست اَت بس ماہ ءِ سر ءَ ھرامیں پگار ورگ ءَ ات۔
دروت، دراھبات ءُُ چاہ ءِ ورگ ءَ رند من ءَ گوں پشلیں ٹوکاں بُنگیج بیتگ ءُُ گْوشت ءِے
”واجہ ابدلستار جان، گْوستگیں ماہ ءَ ڈسی ڈیرہ بگٹی ءَ مئے وانگجاہ تر ءُُ گردے کتگ ءُُ چہ مئے وانگجاہ ءِ سروک ءَ جُست ءِے کتگ کہ 1972ءِ کانود ءِ رِد ءَ سرکاری بَھراں (پرونسسّ) ماں وانگجاہ ءِ نودربراں ماتی زبان وانینگی انت ءُُ شُمئے بلوچی رھدربر کَے انت، من ءَ پیش بہ دار اِت ءِے۔
گُڑا بدبھتیں سروک ءَ منی نیمگ ءَ شھارت کت ءُُ واجہ ڈی سی ءَ را گْوشت کہ مئے بلوچی رھدربر وَ ایش انت کہ چُکاں بلوچی وانین ایت۔ گُڑا من ھمے دمان ءَ دلاپ بوتگ ءُُ چہ ھُدا دوا کت کہ نبا کنت کہ اے بے مُرادیں ڈسی چہ تبک ءِ نودربراں جُست بہ کنت کہ من آیاں بلوچی وانینگ ءَ آں یا اِنّاں۔ چوناھیگا ما ڈیرہ بگٹی، کوھلو، سبی، ڈیرہ اللہ یار ءُُ نسیر آباد، بزاں تیوگیں سلیمانی دَمگ ءِ بلوچی استاد لوگ ءَ نند این ءُُ مُپتیں پگار زور ایں، برے برے اگاں سرکاری کارسرے ءَ وانگجاھاں تر ءُُ گردے کنگی بیت گُڑا دو یا سے روچ پیش مئے وانگجاہ ءِ سروک ءَ ھال دے اَنت ءُُ ما پد ءَ اود ءَ مُچ ساڑی بہ ایں، بلے اے چر ءَ ڈسی ءَ من ءَ گْوشت کہ بلوچی وانگی ءَ بیار ءُُ منی دیم ءَ بہ وان گُڑا ھمے ساھت ءَ مارا بلوچی وانگی ءِ جِند نیست ات، من ھبکّہ بوت آں کہ نی چے بہ کن آں، من وانگجاہ ءِ سروک ءِ دیم ءَ چم سک کتگ آں کہ ڈولے ءَ ڈی سی ءَ دروگے بنت ایت ءُُ ڈسی ءَ رد دنت بلے آئی ءَ منی نیمگ ءَ تھمت آؤرتگ۔ گُڑا ڈی سی ءَ چہ زھر ءَ درائینت کہ شُمارا چہ بلوچستان سرکار ءِ نیمگ ءَ مُپت ءَ بلوچی وانگی رسگ ءَ انت نا!! من ءَ گور ریکارڈ ایر انت کہ ما شُمارا نی ئیں سال ءِ وانگی ھم داتگ اَنت ءُُ گْوستگیں سالاں ھم شُمارا مُدام مُپتیں بلوچی وانگی رسگ ءَ اَنت”
بلے ما ھما کتاب ءَ چگل دے ایں یا شھر ءِ پکوڑا ءُُ سموساں والاں گوں بھا کن ایں۔ ڈی سی ءَ مئے بیکساس بے شرپی کتگ ءُُ منی ماہ ءِ پگار بند کنگ ءِ جار جتگ بلے رند ءَ وڈیرہ ءَ پُلامُرزی کتگ ءُُ منی پگار بوجگ ءِ کُمک کتگ۔
نی من گوں ترا آتکگ آں کہ من ءَ کمیں بلوچی وانگ ءَ سرپدی بہ دے کہ من وت وانگ ءَ زان آن ءُُ پہ اے ڈسی وسییانی گنوک کنگ ءَ دربر آں۔
استاد ءِ دست ءَ ”بلوچی دومی ھیلانکی کتاب” گون اَت ءُُ من ءَ گْوشت ءِے کہ من آئی ءَ وانین آن ءُُ سرپد ءِے کن آں تاکہ سنگت بلوچی وانگ ءَ ھیل کنت۔ گُڑا من آئی ءَ گْوشت کہ من اشتاپیگ آں بلے ترا پلوچی پیوندگال ءُُ دو دومی گالے ءِ سرپدی دے آں گُڑا چد ءُُ پد تو وت ماتی زبان ءِ وانگ ءَ سوھو بہ ئے۔
اولی بر ءَ من آئی ءَ اے پیوندگالانی انچوشکہ” ئے، اِت، اَنت، اِنت، ایں، ءِے، اش، ے، یے ءُُ آں ” سرپدی دات دومی من سرپد ءِے کت کہ اگاں اے وانگی ءِ لاپ ءَ ترا ” چَہ” گِندگ ءَ بئیت گُڑا اے ”چَہ” ھما سلیمانی گالوار ءِ ”ژہ” ءُُ ” شہ” اَنت سیمی ”وھد” ءِ گال ھما سلیمانی گالوار ءِ ”وخت” انت انچوشکہ کہ ماتی زبان ءِ سْیاھگ ءَ ” خ” ءِ آب نیست انت ءُُ ”وھد” ءَ نی بلوچی لبزانکی ءَ رواج گپتگ پمیشکا نی ما ”وھد” ءَ ما سلیمانی گالوار ءِ مردم ”وخت” وان ایں نی تو ایشیاں بے ھال مہ بو۔ گڈسری من آئی ءِ گوانکو ءَ سیدگنج بزانت بلد ءِ پریام ایرگیج کنائینت کہ اگاں گالے ءِ بزانت ءَ مہ زان ئے گُڑا چہ اے بزانت بلد ءَ درگیج ءِے۔ پد ءَ گوں کندان ءَ درائینت ءِے کہ باید انت نی اے وانگی ءَ پہ من وانگ ءَ ھچ اڑے مہ بیت، چوناھیگا من ھم بلوچے آں ءُُ نی من وت ایشی ءَ لوگ ءَ وان آں۔۔ گُڑا سنگت ءَ چہ من موکل کت ءُُ شُت۔
بلے دو روچ ءَ رند ھما سرکاری استاد پد ءَ منی کِر ءَ برانز گِران ءَ آتکگ ءُُ گْوشت ئےِ۔ شمئے اے بلوچی ءَ من ءَ گنوک کُت ءُُ من وتی نودربراں گنوک کنگ نہ لوٹ آں
بزاں استاد وت ماتی زبان ءِ یک نودربرے اَت ءُُ بلے انگت آئی ءَ وانگی ءِ بے کساس رَدی کَش ات ءُُ من ءَ پیش داشتگ کہ اے سرکاری وانگییانی یک دین ءُُ درمے نیست کہ یکیں گال ءَ ماں یکیں درشم ءَ نبیس اَنت بلے بژن انت یکیں گال ءَ ماں یکیں وانگی ءُُ درونت ءَ دو یا سَے رنگ ءَ نبیس انت اش ءُُ مارا گنوک کنگ ءَ انت۔
نی من وتی گُلیں راج ءِ دیم ءَ ھما رَدییانی لھتیں درور کار آں کہ راج ھمے وڑیں رَدیں وانگیانی آکبت ءَ اڑ ءُُ جنجال اَنت۔
1- اولی انچوشکہ ما وَ زان ایں کہ ” ئے” پیوندگالے (کُمکّار گال) کہ پہ دیمی مردمے واستا کارمرز بیت۔ ھمے بلوچی ”ھیلانکی کتاب – بلوچی دومی” ءِ اولی درونت ” ”ساڑا/ پاکنازینگ” ءِ
اولی بند ءَ راست کنت ءُُ گالانی نیام ءَ شملگ اش دنت
کُلیں جھان ءِ مالک ئے
تو رازک ئے تو ھالک ئے
بلے پد ءَ مُدام اے پیوند گال ءَ رَد کارمرز ءُُ نبیسّ اَنت بزاں ھمے یکیں پاک نازینک لاپ ءَ شملگ ءِے نہ دنت گُڈسر ءَ کارمرز نہ کنت۔ گّڑا نوزدھمی درونت ”ٹیلی وژن” ءِ لاپ ءَ، البت نام ءِے ” گِندگُش” بوتیں، پہ دیمی مردم ءَ ”ے” کارمرز کنت انچوشکہ
*تو راست گشے”
* تو راست گُش ئے یا تو راست گْوش ئے
چوناھیگا نوزدھمی درونت چہ ردیاں سر ریچ انت بلے اے ساھت ءَ ما ”ئے” ءِ گپ ءَ ایں۔ پمیشکا ما چہ وتی رِد ءَ گسر نہ بَہ ایں۔
گُڑا بیست ءُُ پنچمی درونت ءَ ”ئے” پہ سیمی ناساڑی ئیں مردم ءِ واستا ھم کارمرز کنت
* پدا شہ دومی ءَ پول ئے کُرت۔
پد ءَ چہ دومی ءَ پول ءِے کُرت۔
* بادشاہ شہ حاکم ءِ اے فیصلہ سک حیران بوت ءُُ گْوشت ئے
* بادشاہ چہ ھاکم ءِ اے پیسلہ سک ھیران بوت ءُُ گْوشت ئےِ(ءِے)
پد ءَ پہ سیمی ناساڑی ءَ برے ”ے” کارمرز کن اَنت ءُُ برے ”یے” ءَ کارمرز کن اَنت۔
بیست ءُُ یکمی درونت”تپاکی ءِ برکت” ءَ نبیس اتگ
آیاناں گُشت یے
آیاں گُشت ءِے
پد ءَ دوزدھمی درونت ” آزات جمالدینی” ءَ ردی کنت ءُُ نبیس انت
وانگے یلّ دات
وانگ ءِے یلہ دات
بزاں اگاں تو ”ے” ءَ پہ سیمی ناساڑی ءَ کارمرز کن ئے گُڑا ” ئے” ءُُ ”یے” ءَ کارمرز مہ کن کہ نودربر گنوک مہ بنت۔ پد ءَ پہ یکیں چیز ءِ درشانی ءَ چون کن ئے انچوشکہ
تھتے، اُشترے یا سنگتے دگہ دگہ
البت راج ایشیانی کارمرزی ءَ سَک سرپد انت کہ اے ”ے”، یے” ءُُ ”ئے” کج ءَ کارمرز بیت انچوشکہ
” ے ” نامگال ءِ گڈ سرءَ مان کیت ءُُ یک چیزے زَاھر ءُُ پدّر کنت کہ ھما یکے۔
انچوشکہ
موٹلے، بُزے۔ھمساھگے۔ جوسے،کیکے، ڈاکٹرے.
اگاں گالے ءِ گڈ سر ءَ کشاب ”ی”،” ا” ءُُ ” ے” بیت گڑا ”یے” نبیسّگ بیت۔
انچوشکہ
شکاری یے، مستاگی یے، نادراھی یے، پتایے۔ گولی یے۔
وانگی یے، گاڑی یے، نمدی یے، استایے،
سے یے، بے یے۔
دراھیں وانگی چہ چُشیں رَدیاں سر ریچ انت بلے ما لھتینے راج ءِ سرپدی دیگ واستا دیم ءَ آؤرتگ۔ بزاں اے درونتانی ٹھینوک وت نہ زان اَنت کہ ”ئے” ءِ چے کارمرزی انت ءُُ ”ے” ءُُ یے” چے چے کارمرزی اَنت۔
سَک بژن انت کہ پہ سیمی ناساڑی ءَ ”ءِے” گال ھست انت گُڑا چی ءَ کارمرز ءِے نہ کن اَنت۔ من نہ زان آں کہ اے گل ءِ باسک چی ءَ چہ سید پوبیا ءِ آماچ اَنت ءُُ بُگز ءُُ کینگ ءَ دلاں دار اَنت۔
1- ھمے وڑ ءَ برے ”چہ” برے ”شہ” ءُُ برے ”ژہ” نبیس اَنت بزاں راج ءِ ماتی زبان ”ش”، ”ژ” ءُُ ”چ” ءِ نیام ءَ ونڈ ءُُ چّنڈ انت دراھیں راج وَ زان ایت کہ ” چہ” بُنتوار ءُُ راستیں گال انت کہ بلوچی لبزانکی ءَ رواج گپتگ پمیشکا نی اے ”شہ” ءُُ ”ژہ” ءِ کارمرزی راج ءِ دژمنی اِنت۔
2- ھمے ڈول ءَ ”گُڑا” ءُُ گڈا” ءِ ھال ھم مئے دیم ءَ اَنت کہ یکیں وانگی ءَ دوئین کارمرز بنت ھمے ڈول ءَ برے ”کْوھن ءُُ بریں ”کُھن” نبیس اَنت۔ گُڑا وانگجاہ ءِ ھم ھمے ھال انت کہ برے آ بزگ” وانگ جاہ” بیت ءُُ برے ” وانگجاہ”، بزاں یکیں رنگ اش نہ اِنت۔
3- پد ءَ یکیں وانگی ءِ لاپ ءَ ”ھست” ءُُ ”است” کارمرز بنت۔ چوناھیگا بلوچی ناں کہ ھندی یے ءُُ نیکہ پارسی کہ ما پارسی ءِ ”است” ءَ کارمرز بہ کن ایں، باید انت ما بلوچی زگریں گال ”ھست” ءَ کارمرز کن ایں۔
4 – دومی درونت، تاکدیم لمبر#9 ءَ انچوشکہ کہ بازیں چیزانی واستاں اے وانگی زھگیں نودربراں ھم رَد دنت۔ انچوشکہ برے ” زھگاں ” برے ” زھگاناں ” برے ”آیاں ” برے ”آیاناں ”
گُڑا ھمے درونت ءَ یکیں گالرداں برے رد نبیس انت ءُُ برے راست اش نبیس انت انچوشکہ
* جُستے کُرت تو پرچا گریوگائے
*جُست ءِے کرت تو پرچا گریوگ ءَ ئے
* نماز ءَ روگا اَت
* نماز ءَ روگ ءَ اَت
سَک کندگ کیت کہ تاکدیم لمبر #10 ھمے گالرداں راست کن اَنت انچوشکہ
* کسانیں زھگ پرچا گریوگ ءَ اَت
پد ءَ اے دراھیں وانگی ءَ ” آں ” ءُُ ایں ” ءِ راستیں کارمرزی ھم نہ کتگ، بژن انت کہ بلاھیں بلاھیں گالرِدی ردی ھم ھست انت ءِے، انچوشکہ کہ نوزدھمی درونت، تاک لمبر59 ءَ
* اے موکل ءِ روچ ءَ من ءُُ تو ننداں ٹی وی چاراں
* اے موکل ءِ روچ ءَ من ءُُ تو نند این ءُُ ٹی وی ءَ چار ایں
* تو راست گشے مئے عمر وانگ ءِ گنت بلے من ءُُ تو ہر روچ ٹی وی نچار اَنت
* تو راست گْوش ئے مئے اُمر وانگ ءِ ئیگ اِنت بلے من ءُُ تو ھر روچ ٹی وی نہ چار ایں۔
بزاں ” اَنت ءُُ اِنت”یا ”ایں ” کارمرزی ءَ نہ زان اَنت، چوناھیگا منی ھیال ءَ آیاں وتی درونتاں وت چمشانک نہ جتگ بلکیں چہ وتی ھمساھگاں ٹھینائنتگ اش۔
ھمے وڑ ءَ ”آں ” ءِ کار مردی ءَ ھم نہ زان اَنت کہ اے وتی جِند ءِ واستا، بزاں پہ ” من” ءَ کارمرز بیت۔ انچوشکہ
* من شُمارا ٹی وی ءِ بابت ءَ چیزے گْوش آں
اے ڈول ءَ راست انت بلے اے رَدیں وانگی برے نبیس ایت
* من گُشین ءُُ برے من گُش اوں
پمیشکا ما گْوش ایں کہ سید ءِ رھبند یک نیامگی دَگ ءُُ پارمولایے، بزاں نیامگی توجیلّے کہ ھر بلوچ ءَ را ھَک ھست انت کہ وتی دَمگ ءُُ میتگاں وتی گالوار ءِ ھساب ءَ ٹَوک ءُُ توار ءَ بِہ کنت بلے ماتی زبان ءِ نبشتہ ءِ ساھت ءَ مارا یکمُشت ءُُ تپاک بوگ لوٹ ایت کہ ما وتی ماتی زبان ءَ ونڈ ءُُ چُنڈ مہ کن ایں کہ زھگیں نودربر ماتی زبان ءِ وانگ ءَ ابدال ءُُ گنوک بہ بنت۔ اگاں بیست ءُُ ھشت اَربانی اِستان گوں سی ءُُ پنچ گالوار ءَ یکیں نبشتہ رھبند تپاک کن اَنت گُڑا سَے گالوار ءِ بلوچ چے ءَ یکین ءِ سر تپاک نہ کن اَنت۔
چوناھیگا اے وانگی ءِ ٹھینوک ھم بلوچ اَنت پمیشکا منی آیاں گوں دزبندی انت کہ وتی وانگ ءِ گال ءُُ نبشتہ ماں یکیں رھبند ءَ بیار اِت کہ آ سید ءِ رھبند انت۔ اگاں شُمارا مئے وڑیں نازانتکارانی کُمکے لوٹ ایت گُڑا ما پہ شُمے ھزمت ءَ ساڑی ایں۔