بلوچی زبان ءِ ارزشت ءُُ بلوچی زبان ءِ وانگ ءُُ دربرگ…..زاہد رئیس راجی

وھدے اے سرھال من ءَ دست کپت ھیران اتاں کہ انچو سال انت من بلوچ وانگ ءُُ دربرگ ءِ نیمگ ءَ اتکگ آں ھجبر نہ جیڑاِتگ کہ بلوچی زبان ءِ ارزشت چی اِنت ءُُ ھجبر چَہ وت ءَ جُست ھم نہ کُتگ کہ من پرچا بلوچی زبان ءَ وانگ ءُُ دربرگ ءِ مِھر ءَ گوں بندوک آں۔
اے دیوان ءَ آھگ ءَ پیش من ءَ گوشگ بیت کہ اے سیشن ءَ ھما نودربر بھر زُورگ ءَ اَنت کہ بلوچی وانگ ءَ دلمانگ اَنت اگں نہ آھاں بلوچی دربرگ ءِ سرٹیفکٹ کورس سرجم کُتگ ئپمشکا باید آھاں بلوچی زبان ءِ وانگ ءُُ دربرگ ءِ ارزشت گوشگ بہ بیت۔
دومی گپ پہ منی ھیرانی ءِ ایش اَت کہ کراچی شَھر ءَ بلوچانی مزنیں آبادی یا رئیتے زندگی کنگ ءَ اِنت ءُُ چَہ ھما زمانگ ء َکہ پاکستان جوڑ نہ بیتگ بلوچانی مزنیں رئیت یے ھمے شھر ء َجاہ منند بیتگ ءُُ چہ ایشاں گیشتریں مردم چَہ ھما زمانگ ءَ بلوچی ءَ گپ جنگ ءَ اَنت۔
بلے ادءِ مزن شاہ دربرجاہ ءَ یعنی کراچی یونیورسٹی ءَ نے بلوچی ڈیپارٹمنٹ یے است نے کہ بلوچی ءَ گریجویشن ءُُ ماسٹرز ءِ کلاسز است اَنت ءُُ بلوچی ءِ تھنا سرٹیفکٹ کورس کنائینگ بیگ ءَ انت۔
چونائی ءَ چَہ نیستی ءَ اے ھم گنج انت بلے باید َسوَب ءِ نیمگ ءَ دلگوش دیگ بہ بیت کہ پرچا اِدءَ اِے رنگ ءَ اِنت۔ بوت کنت کہ ادءِ بلوچانی دل ءَ بلوچی ءِ وانگ ءُُ زانگ ءِ ھچ بستار مَہ بیت۔
بلے یات بہ کن ات کہ ھرھما راجے کہ دیر چار بیت انت آ مُدام انچیں گام گیج الم زورایت کہ آئی ءِ آیوکیں پدریچ ءَ دیمروی یا ترقی ءِ رَھبند ءِ نشان ءَ بِہ دنت۔ زبان ءِ دیمروی ھم چَہ اے جُھداں یکے زانگ بیت۔
زبان بلوچی بہ بیت اگں نہ دگرے آ وتی راج یا کوم ءِ مستریں پجّارے۔ زبان کہ زندگ بیت اِنت راج ءِ پجّار ھم زندگ بیت انت، وھدیکہ زبان نہ مانیت بزاں آ راج ھم نہ مانیت۔
اے ساھت ءَ اگں ما میان اوستمانی دیمروی ءِ پھناتاں بہ چاریں، انگریزی زبان دُنیا ءِ مستریں زبانے ءِ جھت یا حیثیت ءَ دُنیا ءِ گیشتریں مُلکانی راجی یا کومی زبان بیگ ءَ ابید آھانی وانگ ءُُ زانگ ءِ پڑ بہ بیت، بزنس یا باپار ءِ پڑ بہ بیت، رسانکدار یعنی میڈیا بہ بیت یا زندمان ءِ دگہ چست ایرے بہ بیت سرجمی ءَ گوں انگریزی زبان ءِ وسیلہ ءَ کنگ بیگ ءَ اَنت۔
چریشی ءَ مستریں نپ انگریزاں رس اِتگ ءُُ رسگ ءَ اِنت۔چوشکہ مالی یا معاشی دیمروی ھم ھمایانی بَھر ءَ کپتگ اَنت ءُُ زانت ءُُ زانشت رِدءَ ھم آھانی زبان ءَ دُنیا ءِ اے دگہ بازیں زبانے جھل ءَ دَور داتگ ءُُ وت ءَ پاگ واجہ یا مسترے ءِ رنگ ءَ دُنیا ءِ دیم ءَ زائر کُتگ۔
ھمے چیز مارا پاکستان ءَ ھم گندگ کئیت کہ وھدے پاکستان ءَ اردو زبان راجی یا کومی زبان ءِ نام دیگ بیت ءُُ اے دگہ درستیں زبان علاقائی زبان یا بولی ءِ درجہ دیگ بیت اَنت۔
چریشی ءَ اردو زبان ءِ گپ جنوکانی شرپ ءُُ عزات انچوش بُرز شُت کہ پاکستان ءَ وانندگ، زانتکار، سرپدیں ءُُ بُرزتریں مردم ھمے گوشگ بیت انت ءُُ چَہ ایشاں ابید اے دگہ زبانانی واھُند پینڈو، جاھل، نابود ءُُ نہ زانتکار ءِ نام دیگ بیت اَنت۔ دومی نیمگ ءَ ھما مردم کہ اردو گپ جنوک نہ ات انت آھاں احساس ِ کمتری یا کم مارشتی ءَ دل ءِ توک ءَ ھمے سکین دات کہ آ وتی اردو ءَ شرتر بہ کن انت ءُُ اے ھما وھد ءَ بیت کنت کہ لوگانی توک ءَ ماتی زبان ءَ گپ جَنگ مَہ بیت۔
باز سالاں پدپاکستان ءِ اِے دگہ زباناں ھم وتی بستار پچ گرگ ءَ جُھد کُت ء ُ آئی ءِ برورد ایش اِنت کہ مروچی ما سندھی ڈیپارٹمنٹ ءَ اوشتاتگ ایں۔
پاکستان ءِ اے دگہ زبانانی رنگ ءَ سندھی ءَ ھم اردو ءِ زوراکی ءِ سَوَب ءَ تاوان رَسگ ءَ اَت بلے سندھیاں زوت ھوش کُت وتی زبان وانگ ءُُ زانگ ءِ زبان جوڑ کُت، سرجمیں انٹیریر سندھ ءَ سندھی اولی زبان ءُُ اردو دومی زبان ءِ جھت ءَ دیم ءَ یارگ بیت ءُُ مروچی آھانی زبان ءَ نے اردو سُرینت کنت نے کہ انگریزی۔
انگریزی ءِ گپ من ادءَ پمشکا جت کہ الیکٹرانک، پیپر ءُُ سوشل میڈیا ءِ برکت ءَ پاکستان ءِ اردو انگریزی ءَ گوں انچوش ھور تہ ھور انت کہ تھنا کا، کی ءُُ کے پشت کپتگ اَنت دگہ انگریزی ءَ اردو ءِ زَگری وتی زونڈانی چیر ءَ کُتگ۔
اے انگریزی زبان ءِ توان انت کہ یک درآمدیں زبان بیگ ءَ ابید ھم پاکستان ءِ راجی زبان یعنی اردو ءَ خطر ءِ توک ءَ دور داتگ ءِے۔
ادءَ مئے زہن یا مجگ ءَ اے گپ ھم پاد کئیت کہ انگریزی وَ میان اوستمانی زبانے اگں اردو ءِ جاہ ءَ گرگ ءَ اِنت، اے وَ سک شر اِنت کہ انگریزی ءَ گوں ھوار ما ھم دیم ءَ روایں بلے راستی انگت چوش نہ انت۔
پرچا کہ زبان راجاں جوڑ ھم کنت راجاں پروشت ھم کنت۔ ایشی ءَ ما چوش سرپد بئیں کہ ھما زبان ءَ انسان اِشکُنت، آئی ءِ تہ ءَ گپ جنت، آئی ءِ تہ ءَ وان ایت، آئی ءِ تہ ءَ وتی مارشت ءُُ ھیالاں درانگازایت، انسان آ زبان ءِ ربیت ءَ ھم ھیل گرایت ءُُ دودمان ءَ ھم زورایت ءُُ کم کم ءَ آھانی عقیدہ ءُُ تب ءَ ھم چِن ایت ءُُ آھانی ھمک گپ ءَ راست ءُُ وتیگانی راستی ءَ دروگ ھساب کنت۔
پاکستان ءَ انگریزی زبان پُترگ ءَ گوں انگریزانی کلچر ھم گوں بے تواری ءَ اتکگ، انگریزانی تب ءُُ مئیل ھم اتکگ ءُُ دیمتر ءَ دگہ بازیں چیزے ھم آیان بیت اِنت کہ ما وتی کش گورءَ دیست اش کن ایں۔
بلے یک دگہ چیزے ھم بہ چارایں کہ چین ءَ چینی زبانے، جرمن ءَ جرمنی، سویڈن ءَ سویڈش، اٹلی ءَ اٹالین، فارس ءَ فارسی، روس ءَ روسی بلے انگریزی ءَ اے زبان سُرینت نہ کُتگ اَنت۔ سَوب ایش انت کہ آھانی زبان گوشوکاں وتی زبان اکیڈمک رِدءَ ونتگ، زبان ءِ تہ ءَ پٹپول کُتگ، نوکیں چیز دیم ءَ یاورتگ، وتی زبان ءِ دیم ءَ برگ ءَ بازیں جُھدے کُتگ نوں ادءَ سر اَنت کہ ھرکس ایشانی مُلک ءِ توک ءَ رَوگ لوٹ ایت پیسرءَ ایشانی زبان ءَ یاد بہ گرایت۔
بلے بلوچانی بگبھتی ءَ بہ چار کہ ھرکُجا شُتگ انت یا نشتگ انت ھمساھگانی زبان ءِ وتی کُتگ۔
پیسرءَ زبان مٹ اِتگ، رند ءَ تب ءُُ نفسیات پدءَ آھانی دود ءُُ دودمان ھم وتیگ کُتگ ءُُ وتیگ پھک ءَ الس داتگ۔
ایشی ءِ درور مارا سندھ ءِ ھما بلوچانی گورءَ گیشتر گندگ ءَ کئیت کہ بلوچی ءِ جاہ ءَ سندھی ءَ ماتی زبان گوشنت۔آھانی وانگ ءُُ زانگ بہ بیت، بزنس ءُُ کار بہ بنت، تب ءُُ نفسیات بہ بیت، دود ءُُ دودمان بہ بیت درست ھمایانی تب ءَ انت ءُُ بلوچ تھنا نام ءِ پشت کپتگ اَنت۔ ھمے چیز پختونخواہ ءَ گندگ بیت کہ منی سرپدی ءِ ھساب ءَ چَہ دَہ لک ءَ گیش بلوچ انت بلے کُج انت آھانی زبان کُج انت آھانی بلوچی تب ءُُ مئیل ءُُ دود ءُُ روبیدگ؟
پنجاب ءِ بلوچاں ھم سرائیکی دست گپت، کراچی ءِ توک ءَ ھم بازینے ءَ اردو ءِ ھیل چت۔ ایران ءَ فارسی، عربستان ءَ عربی ءُُ یورپ ءُُ امریکہ ءَ انگریزی۔
اے گپ نہ باید شموشگ بہ بیت کہ پیسرءَ زبان مٹ بیت انت رند ءَ گور ءِ گُد،پدءَ تب ءُُ نفسیات پدءَ دود ءُُ دومان۔
چہ اے گپاں مارا ھمے پسّہ رس ایت کہ بلوچی ءِ وانگ ءُُ دربرگ ءِ اولی ارزشت ایش انت کہ ما وتی جند ءِ تب ءُُ نفسیات ءُُ دود ءُُ دودمان ءَ پھریزات کن ایں۔ھرھما زبانے کہ آ وانگجاھاں وانینگ بیتگ انت۔ آئی ءِ تہ ءَ لٹریچر ساچگ بیت اِنت، پولکاری کنگ بیت انت آ زبان الم ءَ دیمروی کنت۔
انگریزی یا انگلو ءِ اگں تاریخ یا بُن دپتر ءَ بہ چارایں اے وَ جرمن ءِ گالوارے بیتگ بلے مروچی ھمے وانگ ءُُ دربرگ ءِ برکت ءَ آئی ءَ دنیا ءِ سرءَ ھاکمی کُتگ۔
بلوچی وھدے یونیورسٹی ءَ دربرگ ءِ جُھد بیت انت الم ءَ دیمروی کنت پرچا کہ یونیورسٹی ءِ جند یونیورسل انت ءُُ ھرچے کہ یک یونیورسٹی ءَ وانینگ بیت انت ایشی ءِ سرپدی دنیا ءِ دگہ یونیورسٹیاں ھم رس ایت ءُُ آ زبان ءَ بستارے ھم۔
بلوچی یک توانائیں زبانے کہ انگت ھم ایران، پاکستان، اوگانستان، ترکمانستان بحرین، عمان، امارات ءَ مزنیں کساسے ءَ گوشگ بیگ ءَ اِنت۔
وھدے بلوچی وانگ ءُُ دربرگ بیت انت نودبر بلوچی ءَ نویس اتگیں سرجمیں لٹریچر یا لبزانک ءَ وَنت ءُُ پھم اِت کن اَنت۔ بلوچی کلاسیک ءَ سرپد بوت کن اَنت، بلوچانی بُن دپتر یعنی تاریخ، بلوچانی بامرد یعنی ھیروز ءُُ بلوچی کلاسک ءِ عروج ءَ سرپد بیت کن اَنت۔ بلوچی ءِ اَھدی، نیم اھدی ءُُ نوکیں دَور ءِ لبزانک ءَ ھم سرپد بیت کن اَنت۔
بلوچی ءِ دربرگ ءِ ارزشت ایش انت کہ بلوچی ءَ نوکیں لٹریچر ساچگ بیت،بلوچی ءِ کھنیں لٹریچر یا کلاسک ءِ سرپدی رس ایت، بلوچی گوں در بلوچی ءَ دیم پہ دیم کنگ بیت، بلوچ، بلوچی ءُُ بلوچستان ءِ سرءَ بیتگیں وتیگ ءُُ درکومانی ریسرچ ورک یا پٹپولی کار دیم ءَ یارگ بنت ءُُ ریس ء ُ پریس یااینالائز کنگ بنت۔
راجدپتر زانت، زبان زانت ءُُ کواس یا اسکالرزانی بلوچی کارانی سرپدی اش رس اِت کنت۔ یک نودربرے کواسے ءِ جھت ءَ دیم ءَ اَتک کنت ءُُ بلوچی ءِ ھالیکیں پھناتانی سرءَ کار کُت کنت۔ بلوچی زبان ءِ توک ءَ اے وھد ءَ زبان زانتی یعنی لنگویسٹک ءِ شعبہ بہ بیت، لبزانک یعنی ادبیات ءِ تک ءُُ پھنات بہ بنت، اسلامیات یعنی نیکھرای ءِ شعبہ بہ بیت، گوست دپتر یا راجدپتر یعنی تاریخ ءِ بُن گپ بہ بنت،
فلسفہ یعنی شھزانتی ءِ شعبہ بہ بیت، پولکاری یعنی ریسرچ ءِ پڑ بہ بیت بازیں کارے بیتگ ءُُ بازیں کارے کنگ پکارے۔ ءُُ دانکہ بلوچ بلوچی ءَ اکیڈمک ردءَ مَہ وان اَنت زبان دیمروی کُت کن انت۔
اے گپ ءَ مُدام یات بہ کن ات کہ بلوچی زبان ءِ بستار ءُُ ارزشت ءَ شُما ھما وَھد ءَ زانت کن اِت وَھدے اِے زبان ءِ تہ ءَ پُترگ ءِ جُھد ءَ کن ات۔

من وتی جند ءِ درورءَ شُمارا دیاں کہ من وت یک آئی ٹی پروفیشنل یے آں ءُُ ھرکس ءَ مالوم بیت انت کہ من ایم فل ماں بلوچی زبان ءُُ لبزانک ءَ کنگ ءَ آں آ پھک ءَ ھجکہ ءُُ ھیران بیت انت ءُُ گوشیت کہ تو باید کمپیوٹر سائنس ءَ وتی کریئر دیم ءَ بِہ بُرت اِنت، ھمے رنگ ءَ ھماھاں کہ منی اردو شئیرانی دپتر ءِ شنگ بوھگ ءَ پیش اردو ءِ نامداریں کواس ءُُ شائرانی ھمراھی ءَ پہ اردو ءِ دیمروی ءَ منی جُھد ءُُ مھنت دیستگ اَنت آ ھمے گوش اَنت کہ باید تو اردو ءَ وتی کریئر دیم ءَ بُرت اِنت۔
ایشی ءِ سَوب ءَ من ھمے ماراں کہ یک نیمگے ءَ آھاں ماتی زبان ءِ بستار ءُُ ارزشت مالوم نہ انت ءُُ دومی نیمگ ءَ آ بلوچی ءِ باروا ھچ نہ زان اَنت۔
سال 2005 ءَ من کہ باسک لبزانکی دیوان ءِ بُن ھشت ایرکنگی اتوں منی دیم ءَ یک درکومے ءِ جُست ایرکُتگ ات کہ”اگر بلوچی میں ادب موجود ہے تو اُسکی کوئی ویب سائیٹ بتائیں۔“
وھدے باسک بُنگیج بیت لبزانک دیم ءَ یارگ بیت نوں سکین رس ات کہ من بلوچی ءَ نبشتہ بہ کناں۔ پَہ نبشتہ کنگ ءَ وانگ المی چیزے، پہ وانگ ءَ المی انت کہ تو اے گپ ءَ بہ زان ئے کہ نویس اتگیں چیز چی یے۔ پہ ایشی ءَ دربرگ المی انت۔
آ زمانگ ءَ انچو سرپدی نیست ات کہ بلوچی ءَ سرٹیفکٹ کورس جاھے ءَ کنائینگ بیت انت پمشکا چَہ وت ءَ مھنت کنگ ءُُ دربرگ ءَ من مزنیں مُدتے زُرت۔ ءُُ اے درگت ءَ سک باز کتاب وانگ کپت۔
وھدے ایم اے ءِ چکاس ءِ تیاری کنگ ءَ سیلیبس دیم ءَ ایر کُت ءُُ وانگ بنا کُت من سما کُت کہ چَہ 2005 ءَ بہ گرتاں 2017 ءَ من ھرچے کہ ونتگ آ وَھچ نہ بیتگ اَنت ءُُ بلوچی ءِ وانگ وَ من نوکی بُنگیج کُتگ بلے 2019 ءَ وھدے ایم فل ءِ کورس ورک ءَ کلاس زوران کُت سما کُت بلوچی وَ من نوکی وانگ ءَ آں۔ وتی درور دیم ءَ یارگ ءِ مول ءُُ مُراد ایش انت کہ زبان یے اگں اکیڈمک رد ءَ وانگ ءُُ دربرگ بہ بیت مردم شرتر، زوترءُُ گیشتر دیمروی کُت کنت۔
یونیورسٹی ءَ سیمسٹر سسٹم چَہ اینیول یا سالانہ چکاس ءِ سسٹم ءَ باز گھتر اِنت۔ نودربر ھرچے کہ یک سیمسٹر ءَ وان َانت چکاس یا امتحان ھما سرھالانی زورگ بیت اِنت ءُُ دومی سیمسٹر ءَ آ سرھال ھوار کنگ نہ بنت چریشی ءَ نپ اے رس ایت کہ نودربراں سالانی سال رٹّا جنگ ءِ زلورت نہ کپ ایت۔
پدءَ سیمسٹر سسٹم ءِ توک ءَ اسائینمنٹ دیگ بنت کہ اسائنمنٹ سرجم کنگ ءَ مردم ءِ زھن پچ بیت اِنت پریزنٹیشن دیگ کپ ایت چریشی ءَ مردمانی دیم ءَ یا مُچی ءِ توک ءَ گپ جنگ ءِ وھد ءَ تُرس ءُُ بیم ھلاس بیت انت ءُُ مقابلہ ءِ رجحان دیم ءَ کئیت۔
یونیورسٹیانی ھساب ءَ اگں ما بہ چاریں بلوچی زبان ماں کراچی یونیورسٹی ءَ سرٹیفکٹ کورس کنائینگ بیگ ءَ انت بلے یونیورسٹی آف بلوچستان شال ءَ، یونیورسٹی آف تربت کیچ ءَ بی ایس، ایم ایس، بی اے، ایم اے، ایم فل، پی ایچ ڈی دراھیں لیول ءِ کورس کنائینگ بیگ ءَ اَنت۔
ھمے رنگ ءَ زاھدان، سیستان و بلوچستان ءَ ھم بلوچی ڈیپارٹمنٹ بنگیج بیگ ءَ اِنت۔ ترکمانستان ءَ ھم بلوچی ڈیپارٹمنٹ است ءُُ کابل ءِ یونیورسٹی ءَ ھم بلوچی کلاسز ءِ ھال اِشکُنگ بیتگ۔ ھمے رنگ ءَ اوپسالہ یونیورسٹی ءَ بانک کارینا جھانی کہ ایرانی زبانانی اُستادے آ ھم بلوچی وانینگ ءَ اِنت۔
ما شُما بلوچ ایں، پہ بلوچی ءِ وانگ ءَ چَہ یک شھرے ءَ دومی شھر ءَ روگ ءَ ھم پھک ءَ بے تھمبل ایں بل بہ چارات کہ بانک کارینا جھانی چَہ سویڈن ءَ اتکگ بلوچستان یونیورسٹی ءَ پہ بلوچی دربرگ ءَ۔ ھمے رنگ ءَ جوزف الفنبائن کہ جرمن ماھر ِ ھسابیات یے بیتگ آئی ءَ ھم بلوچستان ءَ آتکگ بلوچی زبان دربُرتگ ءُُ بلوچ ءِ سرءَ چَہ سال 1960 ءَ بہ گرتاں 1966 ءَ پٹپول کُتگ ءُُ بلوچی گالوارانی سرءَ کتابے نویس اتگ کہ رند ءَ الفنبائن ءِ نودبر بانک اگنس کورن ءَ ھم پہ پی ایچ ڈی ءَ ھماء ءِ سرپرستی گون بیتگ۔
گوشگ ءِ مول ءُُ مُراد ایش انت کہ زبان ءَ زبان ءِ واھند اگں بستار ءُُ ارزشت بہ دَینت چوشکہ انگریزاں داتگ، زبان آ راج ءِ بستار ءَ ھم بُرز بارت۔باید شُما کہ ادءَ اتکگ ات بلوچی ءَ اکیڈمک وانشت ءِ بھر جوڑ بہ کن ات داں وت ھم دیمروی بہ کن ات ءُُ بلوچی ءَ ھم بستارے بہ رس ایت۔
وش ءُُ سلامت بات ات۔