غلام فاروق بلوچ ءِ رجانک کرتگیں کتاب”چماّں اَندریں مہلوک“ ماں گوادر آر سی ڈی سی ءِ کُتب میلہ ءَ دیمدرائی دیوان

رپورٹ: عبدالباسط بلوچ

گوادر ءِ کتابی میلہ ءِ میاں رضا ربانی ءِ کتاب Invisible Peopel ءِ بلوچی رجانک ءِ دیمدرائی دیوان 8 مارچ 2019 ءَ برجم دارگ بوت۔
میاں رضا ربانی ءِ اے کتاب ءَ بلوچی زبان ءِ نامداریں کلمکار ءُُ کواس واجہ غلام فاروق بلوچ ءَ بلوچی زبان ءَ رجانک کرتگ۔
چماں اندریں مہلوک ءِ دیمدرائی دیوان ءِ پاگواجہ تربت یونیورسٹی کیچ ءِ رجسٹرار واجہ غلام فاورق بلوچؔ ات۔ وھدیکہ حاصیں مہمان طاہر حکیم بلوچ ؔات ۔ میاں رضا ربانی ءِ بلوچی رجانک بلوچی لبزانکی دیوان کوئٹہ ءَ چھاپ ءُُ شنگ کرتگ۔
تربت یونیورسٹی کیچ ءِ اسسٹنٹ پروفیسر طاہر حکیم بلوچ ءَ واجہ غلام فاروق بلوچ ءِ رجانک کرتگیں کتاب ”چماں اندریں مہلوک“ءِ سرا یک نبشتانکے ونت ءُُ گشت کہ ماں پاکستان ءَ ایوکا یونیورسٹی آف گجرات ءَ ٹرانسلیش ناسٹڈیز ءِ باروا چار سالیگی پروگرامے ھمے زوتاں بندات کنگ بوتگ۔ وھدیکہ ملک ءِ دومی یونیورسٹیانی تہا ٹرانسلیشن ءِ ایوکا یک یک کلاسے وانینگ بیت۔ وھدیکہ پاکستان ءِ تہا ٹرانسلیشن اسٹڈیز ءِ اے جاور حال انت گڑا بلوچستان ءِ تہا ایشی جاور چون بیت۔ بلوچی رجانکاری ءِ بندات ہژدہمی کرن ءِ گڈ سر ءُُ نوزدھمی کرن ءِ بندات ءَ ہما وھد ءَ بوتگ کہ وھدے عیسائی پادری آں یوحنا ءُُ انجیل کہ ماں بلوچی زبان ءَ رجانک کرتگ۔

ایشی ءَ پد ماں ڈھاڈر ءَ مکتبہ درخانی ءِ نیمگا مذہبی کتاباں ماں بلوچی زبان ءَ رجانک کنگ بوتگ۔ انچو اولی وار ءَ قرآن مجید ءَ مولوی حضور بخش جتوئی ءَ رجانک کرتگ۔
وھدے پنجاہ ءِ دھک ءَ بلوچیءَ لبزانکی ءُُ تاکاری ءِ نوکیں دور بندات بیت تہ ہمے دور ءَ رجانک ءِ نیمگا ھم دلگوش گور کنگ بیت۔ اے بنداتی دور ءِ رجانکارانی تہا عبدالصمد امیری، عبداللہ جان جمالدینی، اکبر بارکزئی، مراد ساحر ءُُ ایدگہ ھوار اَنت۔آ چہ میاں استمانی لبزانک ءُُ خاص کن چہ روسی، فرانسییءُُ انگریزی لبزانک ءَ بازیں ساچشت ءُُ آزمانکے ماں بلوچی ءَ رجانک کرت انت۔
گوستگیں سالانی تہا بلوچی زبان ءَ رجانکاری ءِ کار ءَ آ وڑا دیما روگی بوتگ آئی ءَ اے وڑا دیمرئی نہ کرت۔
پرچے کہ بلوچی رجانک کتگیں کتاب حسابی انت۔ ہمے چندیں کتابانی تہا یک گیشی ئے ”چماں اندریں مہلوک“ انت کہ اے میاں رضا ربانی ءِ نبشتہ کتگیں انگریزی آزمانکانی بلوچی رجانک انت۔ اے کتاب ماں انگریزی ءَ ”Invisible People“ءِ نام ءَ 2017 ءَ چہ سنگ میل پبلی کیشنز ءِ نیمگا چھاپ ءُُ شنگ بوتگ۔ ایشی تہا سینزدہ آزمانک مان انت۔ اے آزمانکاں بلوچی زبان ءِ نامداریں نویسکار ءُُ زانتکار واجہ غلام فاروق بلوچؔ ءَ رجانک کرتگ ءُُ چہ بلوچی لبزانکی دیوان کوئٹہ ءِ نیمگا چھاپ ءُُ شنگ کرتگ۔
بائد ہمیش ات کہ مرچیگیں کہ اے پرمڑاھیں دیوان ءَ اے کتاب ءِ کلیں تک ءُُ پہناتاں چارگ بوتیں چوشکہ آزمانکانی بن گپ، ازم، تکنیک ءُُ ایدگہ ازمی تک ءُُ پہنات ریس ءُُ پرّیس کنگ بہ بوتیں اَت انت کہ چہ ایشی ءَ کتابءُُ رجانک ہر دو کانی ارزشت گیشّ اِت ءُُ دیما آتک۔
اے کتاب ءِ رجانک ءِ بابت ءَ یک دگہ چمشانکے فضل بلوچ ءَ نبشتہ کرتگ کہ آ فرائیڈے ٹائمز لاہور ءِ تاک ءَ چھاپ ءُُ شنگ بوتگ۔ اے کتاب یک ارزشتے ھمیش انت کہ بلوچی اے دمگ ءِ ھما اولی زبان انت کہ آئی تہا اے رجانک کنگ بوتگ۔ البتہ چیزے پروف ءِ ردیءَ ھوار کتاب ءِ نیاد نبشتہ نہ انت۔ بلے بلوچی لبزانکی دیوان ءَ چماں اندریں مہلوک شریں وڑا چھاپ کرتگ۔ کتاب ءِ کاغذ درا امپورٹڈ انت کتاب وتی گیٹ اپ ءِ باروا ھم باز جلواناک ءُُ زیبا انت۔
چماں اندریں مہلوک ءِ رجانکار واجہ غلام فاروق بلوچ ءَ ھم وتی رجانک کرتگیں کتاب ءِ سرا نبشتانکے ونت کہ چہ درستاں ساری من اے مراگش ءِ انتظام کار واجہ ناصر سہرابی ءِ سک باز منت واراں کہ آھان منی چیر داتگیں کتاب ”چماں اندریں مہلوک“ ماں اے کتاب نیادی ءَ ایر کنگ ءُُ منا راہ موہ داتگ کہ ایشی باروا چیزے گپ بجناں۔
چونا ھا واجہ رضا ربانی چہ پاکستان ءِ لنککانی سرا حساب بوؤکیں سروک ءِ دانشوراں یکے کہ آئی ءَ پلگار یں سیاسی جہد ءُُ فکر ءُُ لیکہ ءَ دوست ءُُ دشمن مننت۔ منی جند ءَ چہ بازیں سالاں گوں واجہ ءَ یک ذہنی ءُُ فکری رشتہ ءُُ سیادی یے بوتگ چیاکہ آئی ءِ فکر ءُُ عمل دوئیں ہر وھد ءَ غریب دوستی، مردم دوستی، برابری ءُُ عد ل ءُُ انصاف ءِ اصول ءُُ رھبنداں گوں ھم دپ بوتگ انت۔
دومی ایش کہ فکری ءُُ نظریاتی صورت ءَ آ مذہبی، نسلی، یا ٹکی، تعصب ءُُ طرفداری ءِ آماچ نہ بوتگ بلکیں چہ آئی ءِ گپ ءُُ تران گشتانک ءُُ نبشتانکاں اے حبر پدر بوتگ کہ آ پاکستان ءِ اندر ءَ نشتگیں درستیں قومانی ءُُ اقلیتانی تاریخی، سیاسی ءُُ قومی حیثیت ءُُ ارزشت ءَ نہ ایوکا زانت ءُُ منیت بلکیں آھانی قومی، دود ءُُ ربیدگی، سیاسی ءُُ معاشی حقانی دیگ ءِ واستا ساڑی ءُُ سریں بندانت اے حبر ءِ پکائیں ثبوت ھما وھدے دیما اتک وھدے آئی ءِ سروکی ءَ دستور ءِ تہا ہژدہمی ترمیم آرگ بوت کہ ایشی ءِ آ سر ءَ دستور ءِ تہا نویستگیں اصول ءُُ رھبندانی پورا Decentralizationءِ رھبنداں ءَ ایشی ءِ بہر جوڑ کنگ بوت کہ چریشی ءَ کسانیں قوم ءُُ صوبہانی سیاسی ءُُ معاشی حق رسی ءِ راھے پچ بوت۔ اے پدا ندارگ ءَ وھدے منا چہ آ وھد ءِ بلوچستان ءِ سر وزیر ڈاکٹر عبدالمالک بلوچ ءِ نیمگا اے کلہو رست کہ من واجہ رضا ربانی ءِ نبشتہ کتگیں کتاب” The Invesible People“ ءَ رجانک بکناں تہ من گوں دلی رضا ءُُ واھگ اے کار دستا گپت ءُُ پنچ شش ماھانی اندر ءَ ایشی ءَ را سرجم کرت۔
رجانک کنگ ءَ رند ءِ کار منی دوستناکیں ءُُ کار گشاد یں دوست ءُُ سنگت واجہ یار جان بادینی ءَ دستا گپت انت ءُُ اے ہمائی ءِ دل کشّی ءُُ کار زانتی ءِ برکت انت کہ ”چماں اندریں مہلوک“ نہ ایوکا کسانیں وھدے ءِ اندرءَ چھاپ ءُُ شنگ بوت بلکیں پہ شکل ءُُ رنگ، تکنیکی ڈیل ءُُ بالاد ءُُ سرتاک ءِ عکس کشّی ءِ تک ءَ اے چہ اصل کتاب ءَ ہچ وڑا کمتر گندگا نئیت۔
کمپوزنگ ءُُ رد بندی ءِ گران ءُُ نازورکیں کار ءِ عہدہ تربت یونیورسٹی ءِ استاد ءُُ کمپیوٹر ءِ کار زانت واجہ بالاچ بالی ءَ زرتگ ات کہ بلوچی نبشتہ رھبند ءَ گوں نوکیں تکنیک ءُُ رھبنداں ھمدپ کنگ ءُُ آئی ءِ کمپوزنگ ء ِ جیڑہ ءُُ جنجالانی ٹاھینگ ءِ تک ءَ آئی ءِ مزنیں بہر ءُُ کردے است انت۔
اے کسانیں بنداتی چمشانک ءَ رند من کتاب ءِ سیاھگ ءُُ رجانک ءِ تک ءَ آؤکیں جیڑہ ءُُ جنجالانی نیمگا کاہاں۔
انچو کہ ما شما درست سرپد یں کہ چہ دگہ زبانے ءَ نبشتانک ءِ رجانک کنگ چہ نوکیں نبشتانکے ءِ نویسگ ءَ انگت گران تر انت چیاکہ نوکیں نبشتانکے ءِ نویسگ ءِ وھد ءَ تو وتی جند ءِ لیکہ ءُُ زبان ءِ نیمگا دلگوشی گور کن ئے۔ بلے رجانک ءِ وھد ءَ ترا نہ ایوکا اے چارگی انت کہ نبشتہ کار ءِ لیکہ پہ تچکی ءُُ سرجمی ءَ دیما آرگ بہ بیت بلکیں اے ھم چارگی انت کہ دوئیں زبانانی تب ءُُ سائیگی ءُُ لوزانی کارمرزی ءِ ریک ءُُ رھبندانی تہا لہتیں فرق ءُُ تپاوت نبشتانک ءِ اصلیں روح ءُُ مقصد ءَ اسر مند مہ کنت ءُُ دومی ایش کہ رجانک کار لوزانی گیش ءُُ گیوار ءِ نام ءَ وتی جند ءِ فکر ءُُ لیکہ ءَ نبشتانک ءِ سرا سربار مکنت۔ اے ہنچیں نازرکیں چیز انت کہ اگں دلگوش کنگ مبنت تہ رجانک کتگیں کتاب چہ اصلیں کتاب ءَ دور ءُُ جتا گندگا کئیت کہ اے چیزے گوں کتاب ءِ نویسکار ءَ سکیں ناانصافی یے بیت۔
واجہ رضا ربانی ءَ وتی آزمانکانی تہا باز جاہاں ہنچیں لوز کارمرز کتگ انت کہ آ انگریزی زبان ءِ تہا مسال یا Ideam ءِ وڑا کارمرز بنت یا آھانی مانا ءُُ مقصد گوں یک تاریخی داستانے ءَ ھم گرنچ انت۔ اے پیمیں لوزانی ماں بلوچی ءَ حرف پہ حرف رجانک اول وا بوت نہ کنت ءُُ اگں اے وڑا مانائے بکن ئے تہ آ ٓصلیں لوز ءِ معنا ءُُ مقصد ءَ گوں ھم دپ نہ بنت۔
اے وڑیں جاہاں من جہد کتگ کہ آھانی رجانک ءَ حرف پہ حرف کنگ ءِ بدلءَ ہنچیں وڑے ءَ بکناں کہ وانوک اصلیں معنا ءُُ مقصد ءَ جوانی ءَ سرپد بہ بیت ءُُ نبشتانک ءِ تہا اوشت ءُُ اوارگی ھم مہ بیت۔
رجانک ءِ تہا دگہ یک مشکلے دوئیں زبانانی دود ءُُ ربیدگ ءُُ زند ءِ راھبندانی تہا لہتیں فرق ءِ سوب ءَ ودی بیت چوکہ نامانی فرق بنت چو کہ اے کتاب ءِ تہا بازیں ہنچیں نام کار مرز بوتگ انت کہ آ بلو چ دود ءُُ ربیدگ ءَ کارمرز نہ بنت چوکہ چٹنی، جان، سکینہ، راجا، رانی، عرفان ءُ ُ ہمے وڑیں نام انت ہمے وڑا زند رھبند ءُُ چاگرد ءِ تہا آؤکیں تپاوتانی سوب ءَ ھم رجانک کار ءِ دیما جنجال اتک کننت، پہ مسال ءَ ٹریفک سگنل، سائرن، ریسٹورنٹ، ائیر کنڈیشنڈ کار ءُُ ہمے پیمیں لوز ءُُ گال کہ ائیر کنڈیشنڈکار بلوچی لبزانک ءَ ایشانی واستا پکائیں لوز ٹاھینگ نہ بوتگ۔ اے وڑیں جاھاں رجانک کار ءَ سک باز پرہیز کنگ لوٹیت کہ ایشانی معنا اے وڑا کنگ مبیت کہ ہما لوزانی معنا بدل بہ بیت ءُُ چوشیں ھم مبنت کہ نبشتانک ءَ آھگ ءُُ بے تام بکننت۔
رپورٹ: عبدالباسط بلوچ