حافظ عطاء آسکانی ءِ عروضی کتاب ”لچّہ ءُُ سنگ“…..زاہدہ رئیس راجی ؔ 

ھما وھد ءَ کہ پَہ اردو لبزانک ءِ دامگانی دیمروی ءَ، اردو ”غزلیہ شاعری“ ءِ اُستاداں گوں نزیک اتاں گُڑا شپ روچ ”عروض“ ءِ نام گوشاں کپتگ اَت۔ سرور عالم سرور راز صاحب ءَ مُدام سکین داتگ اَت کہ ”عروضی نادراھانی“ دیم ءَ دارگ لوٹ ئے گُڑا عروض ءَ الم یاد بہ گر۔
اے نادراھانی کسّہ ءَ دگہ وھدے کن آں بلے پدءَ چوش بیت کہ آء ءِ سوج ءِ رِد ءَ من چَہ اردو بازار ءَ لھتے کتاب پہ بھا زُرت ءُُ لھتے چَہ نیٹ ءَ ایر گیتک، بلے ایشانی وانگ ءَ انچوش تکانسر کُت کہ نیم ءَ رسگ ءَ کتاب ءِ وانگ ءَ دل ءَ نہ گوشت۔
وھدے سرور صاحب ءَ اردو انجمن ءِ دیوان ءَ پَہ ”علم ِ عروض“ ءِ رَھشونی ءَ لھتے سرھال بُنگیج کُت گُڑا سینزدھمی درءِ سرھال ءَ من چمشانک دات کہ تاں اِدءَ تئی رَھشونی سک شر اِنت بلے بیا کہ چاردھومی ءَ تو انچوش ”فعلات“ ءِ پدیانک ءَ پاد ایرکُت ءُُ گوں تینزی ءَ بُرز ءَ روان کُت منی رنگیں نودربر بِرّ اِنت کہ اے دوئیں پدیانکانی میان ءِ یازدہ دوازدہ فٹ ءِ دیری ءَ چون بِہ گوازین ایت۔ پّسہ ءَ من ءَ گوشت ءِے کہ ھروھد ءَ چَہ ”پروگرامنگ“ ءَ گِش ئے گُڑا وتی وَھد ءَ ھمشی ءَ بہ دئے۔
بلے بے گِشگ ءِ ودارءَ من بازیں کتابے، یوٹیوب ءِ کلپ، گوگل شوھاز کار ءِ درجَتَگیں نبشتانک دیم ءَ کُت ءُُ چاراِت اَنت بلے گوش ئے ھرکس کہ ھمے یکیں جاہ ءَ رس اِتگ، آء ءَ شموشتگ کہ آء ءِ وانوک یا گوش داروک یا چاروک عروضی مردمے نہ اِنت بلکیں نودربرے کہ نوکی یات گرگ ءَ دلمانگ اِنت ءُُ نہ باید آ مان گِشینگ بہ بیت۔
مُدتے ءَ رند من وتی جند ءِ دَربرگ ءِ توجیل پَہ واری ءَ درگیتک ءُُ گوں ھمے نیّت ءَ کارے بُنگیج کُت کہ پَہ بلوچی ءَ ھم ”علم ِ عروض“ ءِ کسانیں راہ ءُُ درے پچ بہ کن آں کہ ھمے وھد ءَ ھالے گوشاں کپت کہ روایرنشتی بلوچستان ءَ ایشی ءِ سرءَ شرتریں کارے بیگ ءَ اِنت ءُُ فارسی ءَ بلدیں مردم شرتر ایشی ءَ گِشینت کن اَنت۔ بلے دل ءَ جیڑاتوں کہ اودءِ کار باز برءَ اِدءَ سرنہ بنت ءُُ باید من وتی کار ءَ دیم ءَ بہ براں ءُُ ٹُک ٹُک ءَ من اے کار ءَ دیم ءَ بران اتاں کہ سالے پیش، ھال رس اِت کہ حافظ عطا آسکانی ھم عروض ءِ کتاب ءِ سرءَ کار ءَ اِنت ءُُ آء ءَ عربی، فارسی، اردو ءُُ بلوچی ءِ سرءَ ھم دزرس اَست گُڑا گوں دلجمی ءَ من وتی اے کار میان ءَ اوشتارینتءُُ دگہ کاراں دلگوش دات۔
راستی ءَ ھمک ندکارے اُستادے بیت نہ کنت ءُُ ھمک اُستادے شریں ندکارے ھم بیت نہ کنت بلے سوبمندیں ندکار ھما اِنت کہ زانت ءُُ زانشی بُنگپاں انچوش سُبک ءُُ آسان بہ کنت کہ یک شرّیں اُستادے ءِ رنگءَ وتی نودبرءَ گام پہ گام ءَ رَھشونی بِہ دَنت ءُُ ھِچ جاہ ءَ آء ءِ چم بندی ءِ جُھد ءَ مَہ کنت۔
اے ”تمہید“ یا پیش دانک ءِ مول ءُُ مُراد ایش اِنت کہ حافظ عطا آسکانی ءِ ”سِنگ ءُُ لچّہ“ دیم ءَ ایر اِنت، یک نیمگے ءَ اے آر داد ءِ ”پیشگال“ اِنت، دومی نیمگ ءَ زیا بلوچ ءِ”چیزے دانک“ءُُ سیمی نیمگ ءَ حافظ عطا ءِ جند ءِ ”سردانک“ کہ اے کتاب ءِ چاپگ ءِ مول ءُُ مُراد ءَ پدر کنگ ءَ اَنت۔
کتاب ءِ لڑ ءِ چارگ ءَ گوں سما کُت کہ عطا ءَ کتاب پَہ نوک باھنداں رِد ءُُ بند دَیگ ءِ جُھد کُتگ ءُُ اِے نوک باھند ھما اَنت کہ آھاں شائری وَ کئیت بلے چَہ شائری ءِ اوزان یا سنگ ءِ نامداریں رَھبند ”عروض“ ءَ بلد نہ اَنت پرچا کہ اے مُلک ءَ وتی راجی زبان بزاں ”اردو“ گوں بُن رَھبند(گرامر) ءَ الکاپی ءَ وانینگ ءِ رواج نیست اِدءَ ”عروض“چَہ کُج ءَ وانینگ بیت کہ بُن جاہ ءِے عربی ءُُ فارسی اِنت۔
سنگ یا وزن چے یے، پَہ دستونک یا غزل ءِ شئیر ءَ سنگ یا وزن ءِ بوھگ چنچو زلوری اِنت، پہ سنگ یا وزن ءَ ”سَبَب (دو آبی)، وَتَد (سے آبی)، فاصلہ (چار آبی یا پنچ آبی)“ ءِ زانگ، ”ارکان ِ عشرہ“ ءِ سرپدی ءُُ ھمک باسک یا رُکن ءَ گوں ”بحر“ یا دریاب ءِ ھم دَپی چنچو اَلّمی اِنت، تسکین ِ اوسط کجا روا انت ءُُ کجا روا نہ اِنت، اِدءَ جوانیں رنگے ءَ گِشینگ بیتگ اَنت۔
”عروضی دائرہ“ یا گردانی وانگ ءُُ ایشانی سرپد بوھگ ءِ سوج ھم ایشی ءِ تہ ءَ ھوار اِنت ءُُ جوانتریں گپ ”بلوچی بحرانی“ دائرہ یا گردانی گِشینگ ءِ کار اِنت کہ چدءُُ پیش چَہ منی دیم ءَ نہ گوستگ۔
ھمے رنگ ءَ عربی ءُُ فارسی ءِ گِش اِتگیں بحر ءُُ نہ گِش اتگیں (مھمل) بحرانی سرءَ ھم جوانیں باوستے کنگ بیتگ۔
پدءَ ھمک بحر ءِ شئیری دَروَرے کہ چَہ بلوچی شائری ءَ دست کپتگ، آھانی دیم ءَ ایر کنگ ءُُ اگں کمی گیشی یے عروضی شاھیمءَدیم ءَ اتکگ آ ھم نشان کنگ ءُُ شَرکنگ ءِ شَور دیگ بیتگ۔
کہ وانوک المی ءَ چریشی ءَ نپے چست کُت کنت کہ چدءُُ پیشتر شئیرانی سرءَ باوست ءِ وھدءَ اے وَ گپ جَتگ کہ پلانی ءِ شئیر وزن ءَ اِنت یا وزن ءَ نہ انت بلے کسے ءَ اے جُھد نہ کُتگ کہ گوشت بہ کنت کہ کجام بنیاد ءَ تو شئیر ءَ بے وزن یا بروبر گوشگ ءَ ئے۔
ھمے رنگ ءَ ”حقیقی“ ءُُ غیر حقیقی تقطیع ءِ دِگری (فرق) ھم شرّیں رنگے ءَ گِشینگ بیتگ۔
چوشکہ من بُرز ءَ گوشتگ ات کہ شریں ندکار وھدے زانشی بُنگپانی سرءَ تران کنت باید یک اُستادے ءِ رنگ ءَ نودربر ءِ لیول ءَ بزاں جَھل ءَ بئیت ءُُ گپ ءَ سرپد کنگ ءِ جُھد ءَ بِہ کنت، اے رنگ ءَ آ مُدام سوبین بیت انت ءُُ عطا آسکانی وتی جُھد ءَ مزنیں کساسے ءَ سوبین بیتگ بلے یک کسانوکیں گیپ یا گستاء یے البتہ پشت کپتگ اِے ھما اِنت کہ مَن بُرز ءَ گوشگ ءِ جُھد کُتگ اَت،بلے اِدءَ گستاء بیست فُٹ ءِ نہ اِنت کہ نزوریں مردمے سرکپت مَہ کنت بلکیں یک یا دوفُٹ ئیگ اِنت کہ چار پنچ رند ءَ کتاب ءِ وانگ ءَ گوں گوازینت ءِے کنت۔
اے گستاء ایش اِنت کہ وھدے یک نودبرے اولی بر ءَ وتی دیم ءَ ایریں شئیر یا غزلے پَہ تقطیع یا ٹُکّر کنگ ءَ رَوت، آ سَتَر چَہ”بحرءُُ آھانی زحافاں“ کمو باز آشنا بیتگ کہ باید ھمک شئیریا غزل داتگیں بحرانی توک ءَ بہ بیت، اگں سالم بحرانی توک ءَ نہ اِنت الّم یک نہ یک بحر ءِ ”زحافے“ءِ توک ءَ مان بہ بیت بلے اِے نودربر چون زانت کہ اے گِچین شئیر ءِ بند پہ ”تقطیع یا بھر ءُُ بانگ“ءَ سے ٹکرانی تہ ءَ بھر بیگ لوٹ ایت (مسدس)، اگں نہ چار(اربع) یا گیشتر ٹُکّرانی تہ ءَ ءُُ کجام بنیاد ءَ۔ ھاس ھما وھد ءَ کہ بحرانی اشمار یا تعداد چَہ سداں گیش بہ بیت۔ اِے دگہ گپّے کہ زانتکار وَ شئیر ءَ گندایت آھنگ یا زیمر ءِ وسیلہ ءَ آء ءِ بحر ءَ درجَنت بلے نوک باھند چوش کُت نہ کنت۔
ھمے رنگ ءَ کتاب ءِ تہ ءَ ھواریں دراھیں بحرانی بلوچی دَروَر شوھازگ ارزانیں کارے نہ اَت کہ حافظ عطا ءَ پہ سوبمندی کُتگ بلے لھتے بحرانی (بحر ِ بسیط، بحر سریع، بحر ِ جدید، بحر ِ قریب، بحر ِمنسرح ءِ) دَروَر اگں بلوچی ءَ نیست اَت باید چَہ اردو، فارسی یا عربی ءَ زورگ ءُُ اِیر کنگ بیت انت تاں وانوکاں ھمایانی وسیلہ ءَ اِے بحر پھمگ ءِ جُھد بہ کُت اِنت۔
عروض ءَ ابید اے کتاب ءَ شائری ءِ دگہ تک ءُُ پھناتانی ھم کسان مزنیں دَر ھم ھوار اَنت چوشکہ رباعی، پیشرد ءُُ دگہ بازینے کہ پہ نودربرانی رھشونی ءَ المی اَنت۔
گُڈسرءَ من گوں دلجمی ءَ اِے گپ ءَ گوشت کناں کہ اے کتاب بلوچی ءِ جوانیں وانشتی ءُُ زانشتی کتابے کہ ”علم ِ عروض“ ءِ باروءَ جوانیں سرپدی دَنت ءُُ اَلّم ءَ بلوچی لبزانک ءَ یک الکاپیں بستارے دارایت۔