ادبی جاور حال

بلوچی زبان ءِ نامداریں شاعرسید ظہور شاہ ھاشمی ءِ
ودی بوتن ءِ روچے درگت ءَ مراگش

رپورٹ۔محمود بلوچ انفارمیشن سیکٹری لیاری لیٹرری فورم

20 اپریل 2019ءَ بلوچی زبان ءُُ ندکاری ءِ سرکیل سَید ظہور شاہ ھاشمی ءِ بوتن روچءِ ردءَ لیاری لیٹرری فورم ءِ نیمگءَ شہدائے لیاری ھال شیدی ویلیج بغدادی کراچی ءَ یک لبزانکی مراگشے برجم دارگ بوت۔
مراگشءِ پاگواجہ لیاری لیٹرری فورمءِ سروک زرخان بلوچ اَت ءُُ مراگش ءِ ھاسیں مہمان بلوچی زبانءِ نامی ئیں ندکار، لچہ کار ءُُ زبان زانت استاد اصغر علی آزگ اَت۔ مراگش ئے اے دگہ ھاسیں مہمان بلوچی زبان ءِ مزن نامیں لچہ کار واجہ مبارک قاضی، پروفیسر شعبہ بلوچی بلوچستان یونیورسٹی ءِ ڈاکٹر رحیم مھر، اسٹنٹ پروفیسر شعبہ فارسی کراچی یونیورسٹی ءُُ سروک سَید ھاشمی ریفرینس کتابجاہ ملیر ڈاکٹر رمضان بامری ءُُ بلوچی زبان ءِ ورنائیں لچہ کار ءُُ نبشتہ کار چندن ساچ اِتنت۔
مراگش ءِ جارچین لیاری لیٹرری فورم ءِ انفارمیشن سیکٹری محمود بلوچ اَت۔
مراگش ئے سرھال بلوچی زبان، ندکاری ءِ دپتر ءُُ سَیَد ھاشمی ءِ زند ءُُ ازم اَت۔
مراگش ئے تہا لیاری لیٹرری فورم ءِ باسک محمود بلوچ ءَ تران کنانءَ گُشت کہ مروچیگیں مراگش چہ لیاری لیٹرری فورم ءِ نیمگ ءَ پہ بلوچی زبان ءُُ ندکاری ءِ سرکیل سَید ظہور شاہ ھاشمی ءِ بوتن روچ ءِ رد ءَ جم دارگ بوھگ ءَ اِنت۔
مراگش ئے مول ءُُ مراد پہ بلوچ راج ءُُ نوکیں پدریچ ءَ سَید ظہور شاہ ھاشمی ءِ کار ءُُ کردانی بابتءَ سرپدی دیگ اِنت۔
دیوان ءِ دیمترا رمضان بامریءَ سید ءِ سرا نبشتگیں وتی ھیال درشان کرت اَنت۔
”سَید ءِ زند” آئیءِ بُنگپ اَت۔
”سید ءِ زند ءِ سرا منی گوْنڑیں نبشتاکے، بیت کنت کہ سَید ظہور شاہ ھاشمی پہ بلوچ دانشور، کوّاس ءُُ بلوچ دوستاں یک نوکیں نامے مہ بیت بلے بگندئے باز بلوچ ورنا چہ اے نام ءَ نہ آشنا اَنت۔ اے سکیں بژنءِ گپے کہ ما جست کنیں کہ سَید کئے اِنت؟ سَید بلوچستان ءِ نوکیں دور ءِ مست توکلی اِنت، بلوچی زبان ءُ ُلبزانکءِ شیدائی اِنت۔ مستءِ عشق تہنا پہ سموءَ اَت، سمو آئیءِ کلیں مڑّی اَت سمو مست ءِ محبت اَت۔ گُشگ بیت کہ مست توکلی بلوچستان ءِ شاہ لطیف اَت آئیءِ عشق گوں بلوچستان، بلوچی زبان ءُُ لبزانک ءَ اَت۔
مست توکلی ءِ سر مستی بلوچ ورنا ءِ سر مست کنگ اَت، آئیءِ تاھیر سمو ءِ تاھیر اَت، اے ھم زانگ بیت کہ آئیءِ سرجمیں شاعری سمو ءِ مہر اَت، مستءَ وتی عشق وتی شاعری ءِ تہا نمیران کرت، مست ءِ وڑیں ھمے پیمیں عشقےءَ سَیدءَ ھم گور جتگ اَت۔گوادر، مکران ءُ گوں تیوگیں بلوچستانءَ عشق،آئیءِ عشق گوں بلوچی زبان، بلوچ راج، بلوچی دود ربیدگ ءَ گوں بندوک اَت، آئی ءِ عشقءَ گوں بلوچیتءَ ھمینچوش پیچ ءُ تاب وارتگ اَت کہ آئی ءِ نادرائیءَ ھم آ داشت کرت نہ کت، مست توکلیءِ وڑا آئیءَ بلوچ عشقءِ شاعری کت، کتاب نبشتہ کرت، بلوچی ءِ بیگواھیں لبزانی شوھاز کنگ ءُ یکجاہ کنگ یک گرانیں کارے اَت بلے سید ءَ زانتگ اَت کہ منی کرا بازیں وھد نیست اِنت، آ سرپد اَت کہ بلوچی زبان ءُُ لبزانک ءِ راہبند ءِ جیڑہ گیش ءُُ گیوّار کنگی اَنت، اے ھاترا آئیءَ بلوچی سیاھگءِ راست نبیسی ئے پیمیں کتاب نبشتہ کت۔
سَید ظہور شاہ ھاشمی ءِ کماش ءَ رُوایرکپتی بلوچستان ءِ سیدبار ءَ چہ لڑ ءُُ بار کت ءُُ گنجیں گوادر ءَ اتک ءُُ جہمنند بوت، سَیَد ءَ وتی بُنگیجی وانگ ءُُ زانگ چہ گوادرءَ در برتگ اَت، سَید ابیدئے چہ بلوچی زبان ءَ فارسی ءُُ عربی ھم سک زانتکار اَت۔ سَیدءَ دگہ بازیں کتاب ھم نبشتہ کتگ سَید گنج، سَید ءِ نمدی، سچکان سسّا، شکل ءِ شہجو، گسد گیوار، سستگیں دستونک، بلوچی ادب ءِ تاریخ ءُُ دگہ بازیں کتاب”۔
چہ اِش ءُُ پد چندن ساچ اتک ءُ ُوتی ھیالانءَ درشان کت کہ آئیءِ نبشتہءِ سرھال ”بیستمی کرن ءِ کارِست سَید ظہور شاہ ھاشمی” اَت۔
”آئی وتی ھیالانءَ درشان کنانءَ گشت کہ ”بیستمی کرن چُش اَت کہ آ کرن ءَ بازیں چیزاں وتی راہ گِچین کرت، بیستُمی کرن ءِ بابت ءَ زانت کار ءُ دانشوراں بازیں گپ جتگ۔
بیستمی کرن ءِ تباہی ءُُ رُنگ راھیاں انسان پہ جیڑگءَ لاچار کت، آئی زانت کہ نوں اگاں من مہ جیڑاں ءُُ وتءَ مہ رکیناں گڑا نوں بزانکہ منی بیگواھیءِ سامان سرجم بوتگ اَنت۔ ھمے کرن اَت کہ دانشوراں جار جت سائنس ءُُ ٹیکنالوجی ءِ دیمروئیءَ انسان تہنائی ءُُ زہنی نادرائی آنی نیمگ ءَ تیلانک داتگ۔ میان اُستمانی جنگاں بے کساس مردم مُرت، سامراجی تاگت معاشی تنگ دستی ءِ آماچ بوت اَنت، دانشوراں جنگانی ھلاپءَ توار چست کت، بازیں انسان دوستیں گل جوڑ بوت اَنت۔ 1946ءَ کولمبیا یونیورسٹی ءَ البرٹ کامیو ءَ گوں نودربراں تران کنان ءَ گشت کہ نوں ہٹلر شتگ ما بازیں گپاں سرپد بوھگ ءَ اِنت، کامیو گشیت کہ نوں ما کسے ءِ ھبرءَ نہ گرایں ءُُ کسےءِ دست ءِ چیر ءَ وتءَ کار کنگ ءَ نئیل ایں۔ھمے زمانگ ءَ ساتر دیمءَ کئیت ءُُ وجودی فلسفہ ءَ دیما کار ایت جدیدیت، مابعد جدیدیت، ترقی پسند، قوم پرستی ءُُ دگہ بازیں لیکہانی مردم دیمءَ کاینت ءُُ وتی لیکہانی منارینگ ءَ کارءَ بندات کن اَنت ھمے زمانگ ءَ ھما راج کہ کمو نزورتر بنت آ وتی رکینگ ءُُ زندگ دارگ ءِ جہد ءَ کن اَنت۔ ھمے راجانی تہا بلوچ راج ھم یک راجے کہ بیستمی کرن ءِ میانجیءَ وتی رکینگ ءِ جہد ءُُ کوشستءَ کنت، بلوچانی لہتیں سریں مردم سیاست ءِ پڑا ایر کپیت ءُُ لہتیں لبزانک ءُُ زبان ءِ کاراں گوں ھمگرنچ بیت۔
لبزانک ءِ پڑا ایر کپتگیں مردمانی تہا سَید ظہور شاہ ھاشمی ھوار بیت۔ سَید ظہور شاہ ھاشمی یک ھنچیں مردمے بیت گوں گُشادی ءُُ جوانیءَ لبزانکی کاراں دیما کار ایت۔اے ھما زمانگ اَت کہ سَید نادراہ انت بلے آ وتی نادراھیءَ را کِمار نہ کنت ءُُ آ وتی کاراں کنان ءُُ دیما جنزان کنت۔ھمے زمانگ ءَ سَیَد ظہور شاہ ھاشمی یک نمدی یے رسول بخش ممتازی ءِ نام ءَ نبشتہ کنت آئی ءِ تہا وتی زند ءِ جاور ءُُ لبزانکی کارانی بابت ءَ گشیت کہ ھؤ من نادراہ آں، ھؤ نادراہ جاہ ءَ آں، وشیں مردم نادرا جاہ ءَ نہ وپس اَنت، بلے من اے نادراھیءِ باز منت وار آں، پرچیا کہ ھمے نادراھیءَ منءَ پہ بلوچی ءَ وتی وسءَ سرجتگ، سستگیں دستونک ھمے نادراہ جاہءَ من نبشتہ کتگ، چہ اشی ءَ ابید وتی لچہ آنی سئے دپتر ھم سرجم کرتگ۔
ابید چہ اشاں بلوچیءِ یک وانگیءِ ھم نبشتہ کرتگ، راست نبیسیءِ یک وانگی یے ھم سرجم کتگ ءُ ُدگہ بلوچی بنگیجی یے ھم رستگ ءُُ جریدہ انت، اے شش وانگیاں چہ ابید کلام اللہ ئے بہرے ھم بلوچی ءَ سرجم کرتگ ءُ ُبرجم انت بلے اے درستاں چہ مستریں کار سَیَد گنج ءِ ئیگ انت بزانکہ بلوچیءِ لبز بلد، ڈکشنری انت۔
بلوچی زبان ءِ سرا سَیَد ءِ کار کتگ، بلوچی زبان ءِ نبشتہی رہبند انگت بازیں اڑ ءُُ جنجالانی دیمپان اَت، سید ءِ گشگ اَت کہ بلوچی سیاھگءِ اڑاندءَ اگاں یک چیزے گیش اینت کنت گڑا آ رومن اِنت۔ اگاں راستیں جست ءَ بگر ءِ گڑا کمے راہ ءُُ راہبند جوڑ کنگ ءُُ مٹ کنگءَ رند رومن سیاھگ پہ بلوچیءِ نبیسگ ءَ درستاں چہ جوانتر انت، رومن سیاھگ بلوچی ءِ دو مستریں اڑاں پہ آسانی ءَ گیشین ایت کہ مروچی مئے دیمپان انت۔ یکے سُرینوکانی کار مرز کنگ انت ءُُ دومی گال ءِ بنگیجی اوشتیں آبانی وانگ انت بلوچی زبان ءِ نبشتاکءِ نبشتہ کنگ ءَ مروچی ما ھرچ تکانسری ءِ دیمپان انت۔آ تکانسری ءِ شون سَید ھاشمی ءَ وتی زمانگ ءَ داتگ اَت، سَید مروچی ئیں بلوچی زبان زانتی ءِ واستہ یک ھنچیں چیدگے کہ آ شونءَ دنت بلوچی نبشتہ کنگ ئے، زبانءِ اڑ ءُُ کڑانی گپءَ کنت کہ آ کجام پیمءَ کم بنت انت”۔
دیوان برجاہ ءُُ دیمترا رحیم مھر اتک ءُُ وتی ھیالانءَ درشان کرت۔
”منی بنگپ سَیَد ءِ شاعری ءِ جمالیاتی پہناتءَ دیما آرگ ءِ سرا نبیسگ بوتگ۔ بزاں (سَیَد ھاشمی ءِ شاعریءَ مرگءِ ھیال ءُُ تصور)
انسان چہ مرگءِ سما ءَ وتا رکینت نہ کنت پرچیءَ کہ آ اے ھلاس بوؤکیں کازماسءَ پہ مرگ ءَ نہ چار ایت انسان ءِ کاز ماس ءِ تہا ھمے داب ھست ءُُ ساڑی انت چوشکہ کاز ماس نیستی ءِ اندرا ساڑی انت۔ پمیشکہ انسانءَ ھمے مرگ ءِ سما ءَ چہ نوکیں ازم ءُُ آس فلسفہ ءُُ بنی آدم گیری ءِ بندات کنگ کپ ایت۔
بیستُمی کرن ءِ فلسفہ چو گروگ ءَ آزمان ءَ شہم نہ دنت بلکہ زمین ءِ دامن ءَ چو مار ءِ وڑا کیت انت، اے مار وتی جندئے زار ءَ زندگ بیت، مروچی ازم پُلانی داب ءَ ڈول دار نہ انت بلکہ یک انچیں آدینکے ءِ پیما انت کہ انسان مرگ ءِ ترس ناکیں دروشم ءَ ھمیشی ءِ اندر ءَ وتارا سیل کنان اِنت۔
کاز ماس ءَ روایاتی دل گوشی ءِ آس مروچی مرتگ۔ رنگ ءُُ نورانی پان ءُُ کاروان بے رنگیں ماں تہاری ءَ ایر کپتگ۔ سینٹ جام پرسءَ گُشتگ ات کہ ھست ءُُ موجود ءَ دائمی کنگ ءِ نام شاعری انت اگاں اے گپ راستے گڑا مرگ ءِ سما ءَ ابید مروچی اے ھچ چیز دست ءُ موجود نہ انت۔ وجودی فکر ءِ رد ءَ نیستی ءُ مرگ ءِ ھیال وت مہ وتا نزیکی کنائینگ اِنت وجودی مرگ وتی گوں گواچنءِ رد ءَ وتی اندری فردی یا شخصی جیڑہے کہ ھچ رنگءَ دری دروشم بوت نہ کنت، پہ درور اگاں یک مردمے بہ لوٹیت کہ دومی مردمءِ جاہءَ بہ گیپت انت چوش بوت نہ کنت۔ ھمک مردم ءَ وتی مرگ یا بکت ءُ نصیب ءِ وت دیمپان بوھگی انت، وجودی مرگ چوشکہ وتی وڑ ءُُ ڈول ءِ ھساب ءَ نپری بزاں فردی جاور ھال اِنت پمیشکہ پہ بنی آدم ءَ بُنی ارزشتے دار ایت پرچہ کہ مرگ انسان ءِ گورا وتی راستیءَ چو وتی بوتن ءَ آئی ءِ ھستی ءِ ھمبراہ انت۔
سَید ھاشمی ءِ شاعری ءَ ھستی ءُُ نیستی زند ءُُ مرگ ءِ جیڑہ جستانی بابت ءَ وتءَ بازیں رنگ ءُُ دروشم ءُُ ھیال سرجم کنگ بوتگ بازیں جاہ ءَ سَیَد ءِ گور ءَ مرگ لس بزاں تباہی ءِ دروشمءَ کیت۔ وجودی مرگ ءِ تصور ئے درائیءَ دنت”۔
چہ اش ءُُ رند اصغر علی آزگءَ وتی ھیالانءَ چوش درانگاز کُت۔
”سال 1995 یا 94 اَت کہ آ دور ءُُ باریگ ءَ من چابہار ءَ زندگی کنگءَ اِتاں، وھدے کہ من کراچیءَ اتک آں گڑا گوں واجہ ن،م دانش ءَ نند ءُُ گندے کت، من آئیءَ چہ یک جستے کرت کہ تو اردو زبان ءِ تہا ءُُ اے دگہ زبانانی تہا مزنیں ندکارے ئے، بلوچیءَ پرچہ ند نکن ئے؟ آئیءَ منءَ اجبیں جُستے کرت کہ بلوچی ءَ ند ھم بیت؟ من گُشت نزاناں ندکار وَ شما اِت، پدا گڑا آئی دگہ یک جستے کرت کہ ھنو کراچیءِ تہا لبزانکی سرپدیں، مستریں استادیں مردم کئے انت؟ من گُشت استاد صباء اِنت، گُشتے اگاں آئیءَ چہ من جست بکناں کہ بلوچی ءِ مستریں شاعر کئے اِنت گڑا چے گشیت؟ من گشت سَیَدظہور ھاشمی اِنت۔ پدا ند ءِ ھساب ءَ دگہ جستے پیداک بیت وھدے کہ من آھاں جست کناں شما کجام کچ ءُُ کساس کجام راہ ءُُ راہبندانی ردءَ گش اِت کہ سَیَد سد شاعری ءِ مستریں شاعر انت؟ گڑا جواب چہ بیت؟ من پسو دات کہ جواب ھؤ، تو سَیَد ءَ نہ منّ ئے زاناں۔
آ روچی من اے گپ ءَ سرپد نہ بوت آں کہ زبان ءِ تہا وھدے یک زبانے ءِ یک شخصےءِ سرا ند بکن ئے، آئی ءِ شریاں پٹ ءُُ پول بکن ءِ یا آئی ءِ ھرابی ءَ بہ چکّاس ئے ترا ھمے گشگ بیت کہ تو آئی ءَ نہ منّ ئے ءُُ آئی گشت کہ تو زبان ءِ یا راج ءِ سرا ند بکن ئے گڑا ھمے گشگ بیت کہ تو پلانی ءَ نہ من ئے۔
گڑا ند چوں بیت ءُُ مروچی من سرپد بوتگاں کہ آئی ءِ اے گپ راست اتنت مروچی ھم مارا اے جُرت ءُُ واھگ ءُُ کدرت نیست انت کہ ما جست بکن ئیں کہ پرچیءَ ما سَید ءَ انچو ساڑائیں، پرچیءَ ما گش ئیں کہ سَید نمیران انت؟ پرچیءَ ما گش ئیں کہ سَیَد کار باز شر انت۔ بژنی گپ ھمیش اِنت کہ مروچی ھم ھما مردم کہ گش اَنت کہ سَیَد نمیران انت، سَیَد باز شر انت کہ بلے آ اے نہ زان انت کہ سَیَد ءَ چے کتگ، پرچیءَ کہ آ نہ وان انت سَیَد ءَ، آ نہ زان اَنت سَیَد ءَ بد بہتی ھمیش انت۔ اے راج ءِ بد بہتی انت”۔
چہ اشاں ابید مراگش ءِ تہا مجید بلوچ، نبی بخش بلوچ راجی جُہد کار کامریڈ واحد بلوچ، نبشتکار رمضان بلوچ، اسحاق خاموش ءُ دگہ جتا جتائیں پِڑاں چہ سیادی داروکیں زالبول ءُُ مردین آدماں بہر زُرتگ اَت۔گُڑی ءَ لیاری لیٹرری فورم ءِ سروک ءُُ مراگش ئے پاگواجہ زرخان بلوچ ءَ درستیں مہمانانی منت
گپت ءُُ دیوانءِ ھلاسیءِ جار جت۔
رپورٹ۔محمود بلوچ انفارمیشن سیکٹری لیاری لیٹرری فورم