اصغر لال

پجار:کلّانہیں شاعر ظفر علی ظفرؔ 1945 ءَ واجہ حدابخشؔ ءِ لوگ ءَ کراچیءِ دَمگ ماڑی پور (مزنیں واد) ءَ ودی بوتگ۔ آئی ءِ مات ءِ نام لعل بی بیؔ اِنت کہ آ بُن ءَ کراچیءِ دَمگ لال بکھر ءِ مردمے بوتگ۔آئی ءِ سیادی گوں براھوی ءِ رودینی ٹک ءَ بوتگ۔واجہ ظفر علی ظفرؔ ءِ پِت واجہ حدا بخشؔ ءِ بُنکی ھند ءُُ جاہ بلوچستان ءِ دَمگ کلانچ اِنت۔
ظفر علی ظفرؔ ءَ میٹرک مسلم پاپولر اسکول گارڈن ءَ شرّیں نمبراں پاس کتگءُُ گیشیں وانگ ءِ ھاتر ءَ سٹی کالج ناظم آباد ءَ داخلہ زُرتگ ۔ آئی ءَ بی اے عبداللہ ہارون کالج ءَ کتگ۔
واجہ ظفر علی ظفرؔ ءَ ھما دور ءُُ زمانگ ءَ وتی گام لبزانک ءِ پڑ ءَ ایر کتگ اَنت کہ مئے لبزانک ءِ سیمی دور ءِ بندات گشگ بیت ۔ظفر علی ظفرؔ ءَ ھم چو آ دور ءِ آدگہ شاعرانی وڑ ءَ بندات ءَ اردو شعر نبشتہ کتگ۔آئی ءَ گوں جتائیں شاعری ،چہر ءُُ شبیناں گوں وت ءَ راج ءِ دل ءَ غزل ءِ بادشاہ منّینتگ۔ظفر علی ظفرؔ ءَ باز کم شعر نبشتہ کتگ،انگت ءَ آئی ءِ شعرانی یک دپترے’’ہمبوئیں دْروت ‘‘ءِ نام ءَ چھاپ ءُُ شنگ بوتگ۔اے کتاب ءِ تہ ءَ غزل ءَ اَبید شاعری ءِ دگہ تہر گندگ نہ بیت۔
واجہ ظفر علی ظفر ؔ ءَ جوانیں شاعری کنگ ءَ بازیں ادارہانی نیمگا داد(ایوارڈ)رستگ۔آئی ءَ بلوچی زبان ءِ مزن نامیں شاعر ءُُ زبان زانت سید ظہور شاہ ھاشمی ءِ اولی گند ءُُ نند کتگءُُ ’’زمانہ‘‘کراچی ءَ چھاپ ءُُ شنگ کتگ۔
مروچاں ظفر علی ظفر ؔ کوہنیں گولیمار ءِ شاہ دوست میتگ ءَ جہمنند اِنت۔
اے گند ءُُ نند ظفر علی ظفر ءِ لوگ ءَ ماں گولیمار ءَ کنگ بوتگ۔واجہ ظفر علی ظفر ءِ گند ءُُ نند حاصیں ماہتاک بلوچ زند ءِ وانوکانی حاترا ندر انت۔ (ادارہ)
***

بلوچی زند :واجہ! ما زانگ لوٹ ایں شما بندات ءَ کُجا وانتگ ءُُ چینچو وانتگ؟
ظفر علی ظفرؔ :بندات ءَ پرائمری اسکولے ءَ وَنتگ پدا مسلم پاپولر اسکول گارڈن ءَ میٹرک کُتگ۔ میٹرک ءَ رَند سٹی کالج ناظم آباد ءَ داخلہ زُرت۔سٹی کالج ءَ وانگ ءَ اِتاں کہ واجہ رحیم بخش آزاد ءِ گُشگ ءِ پدا عبداللہ ہارون کالج ءَ داخلہ زُرت کہ اِے منی لوگ ءَ چہ نزّیک اَت۔ آزمانگ ءَ فیض احمد فیض عبداللہ ہارون کالج ءِ پرنسپل اَت ۔من ھمیدا بی اے کُت۔
بلوچی زند :شما نبشتہ کدی بندات کتگ؟
ظفر علی ظفرؔ :من ءَ اسکول ءِ وھد ءُُ زمانگ ءَ ادبی سنگت دست کپتگ ،آہانی گوما نند ءُُ نیادءَ من نبشتہ بندات کتگ۔مسلم پاپولر اسکول گارڈن ءَ وانگ ءَ بوتگاں اودا من گوں رحیم بخش آزاد ءَ دُچار کپتاں۔ سٹی کالج ءَ وانگ ءَ اِتاں صدیق آزاد ءَ گوں نزّیکی بوت۔اے وھد ءَ صدیق آزاد ’’زمانہ ‘‘کراچی ءَ چھاپ ءُُ شنگ کنگ ءَ اَت۔
بلوچی زند : شما مارا گُشت کن اِت کہ شمئے اولی غزل کہ شما نبشتہ کتگ کجام بوتگ؟
ظفر علی ظفرؔ : اولی غزل اردو یے بوتگ کہ کالج ءِ وھد ءَ نبشتہ کتگ۔غزل ءِ جند اَنّوں من ءَ یات نیاھگ ءَ اِنت۔
بلوچی زند :بلوچی نبشتہ کنگ ءِ ھُبّ ءُُ واہگ شمے دل ءَ چون ودی بوتگ؟
ظفر علی ظفرؔ :واجہ مراد ساحرؔ ءِ مزنیں مہربانی اِنت منی سرا، آئی ءَ من ءَ پہ وانگ ءَ کتاب داتگ۔مراد ساحرؔ ءَ من ءَ ارنسٹ ایمنگو ءِ کتاب The old Man and sea پہ وانگ ءَ دات اے کتاب ءِ و انگ ءَ رَند منی پگر بدل بوت، ھمے کتاب من ءَ باز دوست بوت پدا من چہ ساحرؔ ءِ کتاب جاہ ءَ کرشن چندر، عصمت چغتائی ءُُ دگہ بازیں کتابے پہ وانگ ءَ زُرت۔ کتابے کہ من وَنتگ گڑا ھمے کتابءِ سرا گوں مراد ساحرؔ ءَ Discusکتگ۔ھمے وھد ءَ من رشین انفارمیشن ءَ نوکری ءَ لگ اِتاں۔ اودا من ءَ علمی ءُُ ادبی مردمانی چاگردے رَس اِت۔ سٹی کالج ءَ من داخلہ زُرتگ اَت گڑاواجہ صدیق آزاد ءِ ماہتاک ’’زمانہ‘‘کراچی ءِ کارگس نزّیک اَت من اُودا ھم رو ءُُ آ کُت۔من وتی اوّلی بلوچی شعر نبشتہ کتگ اَت گڑا صدیق آزاد ءَ ’’زمانہ ‘‘ ءَ چھاپ کُت ،منی دلبڈّی کُت۔واجہ رحیم بخش آزادؔ ءَ منی باز دلبڈّی کتگ، مدام مشاعرہ چیزے بوتگ منی نام أِ نبشتہ کنائینتگ۔ من ءَ شاعر جوڑ کنگ ءَ آئی ءِ مزنیں دستے مان بوتگ ۔
بلوچی زند :شما اوّلی مشاعرہ ءَ کدی بہر زُرتگءُُ کجام شعر وَنتگ؟
ظفر علی ظفرؔ :سال ءُُ ماہ یات نہ بنت یکّے پیری ، دومی نادراہی، کالج ءَ وانگ ءِ دور ءُُ زمانگ اَت من ءُُ صدیق آزادھم بوتیں کہ مشاعرہ یے کنیں دْراہ شاعراں یکجاہ کنیں۔ہر شاعرے ءِ کہ بابت ءَ ما سرپد اَتیں شُت ءُُ آ دعوت دات ۔ ھمے مشاعرہ اَت منی حیال ءَ من وتی اوّلی بلوچی شعر وَنتگ اَت۔ آ چوش اِنت :
چارگ ءُُ بچکندگ ءُُ دیم ءِ گرگ
بُن گنوکی اِنت سر ءِ ھوش ءِ برگ
ھمے مشاعرہ ءَ ما فاضل اکیڈمی اَڈکت۔اِیشی ءَ پد دِگہ شعری دیوانے بوت من وتی دومی بلوچی شعر نبشتہ کت ءُُ وَنت۔ آچوش اَت:
کپوتاں پہ دل ءِ زیما بچار اِت
زہیری نالگاں سھتے بدار اِت
اِے دیوان ءَ کہ من شعر وَنت گڑا واجہ مراد ساحرؔ ، مراد آوارانیؔ ءُُ اے دگراں من ءَ دلبڈّی دات۔
بلوچی زند :ھما زمانگ ءَ شما شاعری بندات کتگ اُستاد ءُُ شاگردی ءِ رِشتہ بوتگ، شما ھم کسے ءِ شاگرد بوتگئے؟
ظفر علی ظفرؔ :شاعری ٹیکنیکل کارے نہ اِنت کہ آئی ءِ واستہ ترا اُستادے بہ بیت۔اگاں اُستادے بیت آترا کمّو بازسر ءُُ سوج کنت۔ بلے شاعری ءِ واستہ وانگ باز الّمی اِنت ،من ءَ شاعری ءِ پِڑءَ استاد ءَ وَ نہ بوتگ۔
بلوچی زند :شمئے لبزانک ءِ پِڑ ءَ آھگ ءِ وھد ءَ سینئر کئے کئے بوتگ اَنت؟
ظفر علی ظفرؔ :صدیق آزادؔ ، مراد ساحرؔ ، مراد آوارانیؔ ، اکبر بارکزئیؔ ، احمد زہیرؔ ، سید ظہور شاہ ہاشمیؔ ، بیگ محمدبیگلؔ اے دْراہ من ءَ چہ سینئر اَنت۔
بلوچی زند :ماپرچے سیدؔ ءِ راہبند دنیگہ شرّی ءَ در نہ بُرتگ؟
ظفر علی ظفرؔ : سیدؔ ءَ مار اجْوانیں راہبندے داتگ۔مئے گْور ءَ اَبید سیدؔ ءِ راہبند ءَ چُشیں سرجمیں راہبندے نیست۔ بلے سیدؔ ءِ راہبند ءِ تہ ءَ ترمیم کنگ ءِ ضرورت اِنت، وسعت دیگ ءِ ضرورت اِنت، بلے اے اَڑاں یک زبانزانتے گیشینت کنت کہ دنیگہ مئے گْورءَ نیست۔
بلوچی زند :شمارا وھدے شعر آمد بیت گڑا سرجم ءَ کیت یا کم کم ءَ؟
ظفر علی ظفرؔ :شعر من ءَ وتی سک دوست باں، برے برے شعرے کیت سرجم نہ بیت ، زور نہ جناں ایر ی کناں دگہ وھدے دیم ءَ روت ،بازیں رَند ءَ شعر سرجم ءَ کیت۔ اَنچیں بر ءَ پنچ منٹ لگ اِیت ءُُ اَنچیں بر ءَ بیست مِنٹ ھم لگ اِیت۔
بلوچی زند :واجہ ! آمدیں شعر ءُُ آوردیں شعر چتو زانگ بیت؟
ظفر علی ظفرؔ :اگاں تو صاحب نظر ءِ شعر ءَ دیم ءَ کنئے زانت کنئے کہ سرجمیں غزل ءِ کجام بند آمد اِنت ءُُ کجام آورد اِنت۔ اِے صلاحیت واجہ حُدا ءَ من ءَ داتگ۔
بلوچی زند :شما شاعری ءِ اِینچو تہرانی تہ ءَ غزل پرچے زُرتگ؟
ظفر علی ظفرؔ :من زور غزل گچین نہ کتگ، من کہ شاعری بندات کتگ آغزل ءِ دْروشم ءَ اَتکگ۔
بلوچی زند :شما مارا گشت کن اِت کہ شمارا غزل ءِ بادشاہ ءِ لقب کئے ءَ داتگ؟
ظفر علی ظفرؔ :دْرستاں پیسر من ءَ اکبر بارکزئی ءَ گشتگ تو غزل ءِ بادشاہ ئے ، چہ آئی ءَ رَند گلف نیوز ءِ واستہ نثار ہوت ءَ منی انٹر ویو کُت گڑا منی نام ءِ دیما غزل ءِ شہنشاہ ءِ نبشتگ۔ پدا ہرکس ءَ من ءَ ھمے نام ءَ توار کت۔
بلوچی زند :مئے لبزانک ءَ اَنّوں شرّیں غزل نبشتہ بوگ ءَ اِنت؟
ظفر علی ظفرؔ :ھؤ،مبارک قاضیؔ ، منیر مومنؔ ، امیر دوستؔ اے شرّیں غزل نبشتہ کن اَنت۔
بلوچی زند :شاعری کنگ ءِ واستہ عروض ءِ در برگ ہژدری اِنت؟
ظفر علی ظفرؔ : اِنّاں ضروری نہ اِنت، اے گپ سیدؔ ءَ ھم گشتگ مارا عروض ءِ زانگ الّمی نہ انت ۔ عروض یک علم اِنت اگاں دری برءِ شرّیں چیز اِنت ،تاوان بار نہ بئے۔
بلوچی زند :شما گڑا عروض ءِ سرا شعر نبشتہ کتگ؟
ظفر علی ظفرؔ :اِنّاں، من ہرچ شاعری یے کتگ اَنچو کُتگ۔
بلوچی زند :شما شعر ءَ اَبید دگہ چے نبشتہ کن اِت؟
ظفر علی ظفرؔ :رجانک کتگ، منی روزگار رجانک بوتگ ، دگہ نثرمن باز کم نبشتہ کتگ، منی گیشتر دلگوشی شاعری ءِ نیمگ ءَ بوتگ۔
بلوچی زند :شما سوویت یونین ءِ ثقافتی بُنجاہ ءَ کجام وھد ءَ بوتگ ئے ءُُ شمئے ہمراہ کئے کئے بوتگ اَنت۔
ظفر علی ظفرؔ :اے 1966ءَ رَند ءِ سال اِنت، منی ہمراہ مراد ساحرؔ ، امام بخشؔ ، رمضان بلوچ، ظہور بلوچ، عبدالرحیم ظفرؔ ءُُ قیوم بارکزئیؔ بوتگ اَنت۔
بلوچی زند :لبزانکی گلانی جوڑِشت ءُُ پْرشت ءُُ پروش ءِ سبب چے اِنت؟
ظفر علی ظفرؔ :ایشی ءِ مستریں سبب مئے مردمانی اَنا پرستی اِنت، یکّے دومی ءَ نہ منّگ اِنت۔
بلوچی زند :اَنّوں لبزانک ءِ دیمروئی ءَ چہ شما دلجم اِت؟
ظفر علی ظفرؔ :من بالکل دلجم آں ، اُمیت کناں کہ بلوچی زبان ءُُ لبزانک جوانیں وڑے ءَ دیمروئی کنت، باندا شر تریں نبشتہ کار دیم ءَ کاینت، زبان ءِ دیمروئی یک ارتقائی عملے ، ہمینچو دیما روت شرّی آیان بیت۔
بلوچی زند :شمارا ادبی اعزاز بزاں داد رَستگ؟
ظفر علی ظفرؔ :ھؤ من ءَ ’’ صدارتی ایکسیلنس ایوارڈ، اکیڈمی آف لیٹرز ایوارڈ، اعتراف فن ایوارڈ، ادارہ ثقافت بلوچستان ، بلوچستان یونیورسٹی ایوارڈ، اعزاز فن سر ٹیفکیٹءُُ سندھی لٹریری سوسائٹی ایوارڈ رَستگ۔
بلوچی زند :واجہ ! کراچی ءِ ادبی چست ءُُ ایراں سید ہاشمیؔ ءِ چے کِرد بوتگ؟
ظفر علی ظفرؔ :سیدہاشمیؔ وھدے کراچی ءَ اتکگ ءُُ ریڈیو پاکستان کراچی ءَ بلوچی ءِ پرڈیوسر بوتگ۔ آئی ءَ چہ ساری اِدا مردماں وتی زبان ءَ گوں مزنیں عشق یے بوتگ۔ واجہ مولانا خیر محمد ندویؔ ءَ مزنیں جہدے کتگ پہ زبان ءِ دیمروئی ءَ۔ خیر محمد ندویؔ ءِ جہدءُُ محنت ءَ کراچی ریڈیو ءَ بلوچی پروگرام شنگ بوتگ۔ ادبی چست ءُُ ایراں مراد ساحرؔ ، عبدالحکیم حقگوؔ ،قاضی صابرؔ ،قاسم ہوتؔ ءُُ دگہ بازینے گون بوتگ۔ سید ؔ وھدے کیت آبازیں ادبی سنگت ءُُ گلاں یک جاہ کنت ءُُ ’’سرچمّگ‘‘ ءِ بن ہِشت ءَ ایر کنت۔عبدالصمد امیر یؔ ھم سیدؔ ءِ ہمراہ بوتگ۔سید ءَ ساری اِدا چُشیں فارسی ذَدیں شعر نبشتہ بوگ ءَ اَت:
بدئے یک قدّھے ساقی شراب ءَ سھر رنگین ءَ
بہاریں مستی یے بیاراِیت منی بالاد ءَ گْونگینءَ
سیدؔ ءَ مردمانی دلگوش گوں اے گپ ءَ کت کہ بلوچی زبان ءِ وتی جند ءِ گال ءُُ گالبند، چھر ءُُ شبین ، دَروَر ءُُ دْروشم زیرگ بہ بنت۔ بازینے اِے نیمگا اَتک، سید ؔ ءَ پہ زبان ءِ براہداری ءَ مزنیں جہدے کتگ۔
بلوچی زند : ماانّوگ ءَ چہ پنجاہ شست سال پیش گندیں کہ کراچی ءَ بلوچءِ نام ءَ بازیں انجمن ءُُ گلے بوتگ، مرچیگ ءِ نسبت ءَ گیشتر بوتگ، اِیشی ءِ سبب چے بوتگ؟۔
ظفر علی ظفرؔ :اِدا بلوچاں وتی پجّار ءِ گار بوگ ءِ تُرس بوتگ۔ پجّار ءِ دارگ ءِ ھاتر ءَ کراچی ءَ اے چِست ءُُ ایر بوتگ اَنت، پمیشکا اِدا بلوچاں کدی مُلّافاضل اکیڈمی اَڈ کتگ،برے بلوچ ایجوکیشن سوسائٹی ،کدی صدائے بلوچ،برے سید ھاشمی اکیڈمی ءُُ آزاد جمالدینی اکیڈمی جوڑ کتگ۔اِے گلانی جوڑ کنگ وتی پجّار ءِ برجاہ دارگ بوتگ۔ پرچاکہ اِدا دِگہ زبان ءُُ راج ہست کہ آہاں سرکاری کمک گون اِنت۔ اِے ھمے گار ءُُ بیگوائی ءِ بیمّ اِنت کہ اِدءِ مردماں جہد کنگ پرمائیت۔
بلوچی زند :ایشی ءِ سبب چے اِنت کہ شمئے شاعری ماراآدگہ شاعرانی شاعری ءَ جتا گندگ کیت ءُُ زبانءِ کارمرز کنگ ءِ وڑ ءُُ پیم ھم جتا اِنت؟
ظفر علی ظفرؔ :من بلوچی ءِ کلاسیکل شعر باز وَنتگ ءُُ سکّ باز گوشداشتگ، کوہنّیں شاعری من ءَ دوست بیت، منی پیرُک ءَ شعر گشتگ من مدام گوشداشتگ۔ایشی ءِ سبب ءَ وانوک بہ زانت، من ءَ ہرچی آمدبیت من نبشتہ کناں۔
بلوچی زند :شمئے نگاہ ءَ شاعری چے اِنت؟
ظفر علی ظفرؔ :شاعری زیبائی اِنت ، حُسن ءِ شوھاز اِنت۔
بلوچی زند :ظفر علی ظفرؔ شعر باز وش نبشتہ کنت،کم نبشتہ کنگ ءِ سبب چے اِنت؟
ظفر علی ظفرؔ :من کدی شعر ءِ نبشتہ کنگ ءَ تکانسر نہ بوتگ آں،کدی زور شعر نبشتہ نہ کتگ، شعرے کہ اَتکگ نبشتہ کتگ ۔ غالب گشیت:
آتے ہیں غیب سے یہ مضامین خیال میں
غالبؔ صریر خامہ نوائے سروش ہے
برے چوش ھم بیت کہ غزل یے بندات کناں سرجم نہ بیت، پدا دگہ وھدے آئی ءَ چاراں سرجم کنگ ءِ کوشست ءَ کناں، بلے !ھما وھد ءَ کہ شعر آمد بہ بیت۔
بلوچی زند :شما لچّہ (نظم)نبشتہ کتگ ؟
ظفر علی ظفرؔ :ھؤ
بلوچی زند :گڑا شمئے کتاب ’’ہمبوئیں دْروت ‘‘ءِ تہ ءَ مارا گندگ نہ بنت؟
ظفر علی ظفرؔ : لچّہ کم نبشتہ کتگ، آمن ءَ دوست نہ بوتگ اَنت ، منی گیشتر دلگوشی گوں غزل ءَ بوتگ۔
بلوچی زند :ظفر علی ظفرؔ کہ وت غزل ءِ بادشاہ گشگ بیت آکئے ءَ غزل ءِ جوانیں شاعر سرپد بیت؟
ظفر علی ظفرؔ :غزل ءِ مستریں شاعرمن کریم دشتیؔ ءَ گشاں، آئی ءَ باز کم غزل نبشتگ ، بلے آئی ءَ باز وش نبشتہ کتگ۔ دومی غزل ءِ مستریں شاعر سید ظہور شاہ ہاشمیؔ اِنت۔
بلوچی زند :شما چے سرپد بئے اے ہر دوئیں غزل ءِ لوٹاں پیلو کن اَنت؟
ظفر علی ظفرؔ : بالکل ھؤ، اِیشانی کرءَ تراغزل ءِ بنیادی چیز رسّ اَنت۔
بلوچی زند :سید ؔ ءَ گوں شما چینچو نزّیک بوتگئے؟
ظفر علی ظفرؔ :تو گشت کنئے سکّ باز ، ھمک چھٹی ءِ روچ ءَ من سیدؔ ءِ کر ءَ شتگاں پدا ما دوئیں صدر ءَ شُتگیں ، اُودا ہوٹل ءَ نِشتگیں لبزانک ءِ بازیں تہرانی سرا گپ ءُُ تْران کتگ۔ اِے منی ءُُ سیدؔ ءِ نزّیکی ءُُ پمّا اعزازءِ گپ اِنت کہ سیدؔ ءِ اولی انٹرویو من کتگ کہ ’’زمانہ‘‘ءَ چھاپ بوتگ۔
بلوچی زند :واجہ !شما وتی لبزانک ءِ دنیا ءِ مردماں چے کلوہ دیگ لوٹ اِت؟
ظفر علی ظفرؔ :من وتی لبزانک ءِ کستر ءُُ مستراں گشگ لوٹاں کہ صبر ءُُ اوپار ءِ دامن ءَ بدار اِت ،بازیں گَلانی تہا بہر ءُُ بانگ مہ بئیت ،زبان ءِ دیمروئی ءَ کار بہ کن اِت ، زبان دیمروئی کنت گڑا لبزانک دیمروئی کنت، لبزانک دیمروئی کنت گڑا نبشتہ کار دیمروئی کنت۔
***